Towarzystwo Śpiewu im. "Wanda" w Dąbrówce Małej

Zapewne nie tylko ja, w drodze do Bogucic, często zwracam uwagę na tablicę wmurowaną w ścianę domu przy ulicy Le Ronda 56. Napis sprzed bez mała siedmiu dekad głosi:

1912-1947
DLA CIEBIE ŚPIEWAMY O POLSKO
W TYM DOMU W ROKU 1912 ZOSTAŁO ZAŁOŻONE TOW. ŚPIEWU WANDA

Niniejszy artykuł poświęcony będzie właśnie Towarzystwu Śpiewu "Wanda" w Dąbrówce Małej (1). Skróconą historię chóru oparłem na materiałach Jana Fojcika, wybitnego działacza na niwie śląskiej pieśni. Następnie przytoczyłem obszerny artykuł z jednodniówki wydanej z okazji 20-lecia Towarzystwa oraz reportaż z obchodów tejże rocznicy. Na zakończenie zamieściłem wybrane fragmenty ze wspomnień Józefa Bortla, prezesa chóru "Wanda" w latach 1928-1934.

Dom przy ulicy Le Ronda 56. W mieszkaniu Państwa Płonków w 1912 roku powstał chór "Wanda", o czym przypomina tablica pamiątkowa.

Chór mieszany "Wanda" powstał 14 stycznia 1912 roku i do Związku Śląskich Kół Śpiewaczych (istniejącego od 1910 r.) przystąpił w lutym tegoż roku. Chór założono w mieszkaniu gorliwego opiekuna zespołu Jana Płonki (dom przy ulicy Le Ronda 56 w Dąbrówce Małej). Obok kilku działaczy, którzy w tym czasie byli już członkami chóru "Lira" w Bogucicach, współzałożycielem był również prezes Związku Michał Wolski. Pierwszym prezesem chóru był Kleofas Szeliga, dyrygentem krótki czas Józef Łukaszczyk, następnie Jakub Papczok i Teodor Lewandowski. Działalność zespołu była od początku ożywiona, bo już w pierwszych miesiącach organizowano obchody patriotyczne oraz brano udział w imprezach innych towarzystw śpiewaczych. Jeszcze tego samego roku - 16 maja 1912 - chór wziął udział w Zjeździe Związku Śląskich Kół Śpiewaczych na Zadolu (obecnie dzielnica Katowic), gdzie wykonał skoczną piosnkę "Była babuleńka" (2). 8 września 1912 roku odegrano przedstawienie amatorskie w "Reichshalle" w Katowicach (obecnie Filharmonia Śląska). Ponieważ odbywano lekcje w mieszkaniach prywatnych, policja pruska nie mogła chórowi wiele szkodzić, za to wywierano nacisk na członków ze strony pracodawców, grożąc wyrzuceniem z mieszkań służbowych tych, którzy nie opuszczą szeregów chóru. W okresie założenia chór liczył 55 członków, w 1930 roku 66, zaś w 1939 roku 135. Działalność zawieszoną z chwilą wybuchu I wojny światowej wznowiono we wrześniu 1917 roku, pozyskawszy jako dyrygenta Jana Hornika z Bogucic. Zarząd chóru składał się w tym czasie z samych kobiet. W okresie plebiscytowym pracowano z przerwami, raz z powodu terroru bojówek niemieckich, później z powodu czynnego udziału członków w powstaniach. W 1919 roku powstało w Dąbrówce Małej, staraniem członków "Wandy", towarzystwo gimnastyczne "Sokół". W czerwcu 1920 roku odegrano na Górze Św. Anny przedstawienie amatorskie połączone z produkcjami chóru. Od 1922 do 1928 funkcję dyrygenta pełnili kolejno: Józef Rzeźniczek, Wojciech Łabuś, Emil Miłek, Franciszek Wanot, Marta Cholewówna, Alfred Skowronek, Konrad Wróbel, Ludwik Kiszała, Augustyn Jeszke, Paweł Szwarc, Wojciech Bywalec i Teodor Lewandowski. Ciągła zmiana dyrygentów nie wpływała dodatnio na rozwój zespołu, który też w tych latach bardzo podupadł. Od 1928 do 1932 roku dyrygentem był Paweł Pietrek z Siemianowic, pod którego batutą chór się zaczął odradzać. Na dalszy rozwój zespołu decydująco wpłynął także urzędujący w tych latach prezes Józef Bortel. Od 1934 roku funkcję dyrygenta pełnił Bernard Strużyna (funkcję tę pełnił do 1953 roku). Z większych imprez zorganizowanych przez "Wandę" należy wymienić następujące wieczory pieśni: 20 listopada 1927, 2 lutego 1929, 20 lutego 1931 i 4 grudnia 1938 roku. W ramach obchodu 20-lecia istnienia oraz poświęcenia sztandaru w dniu 17 stycznia 1932 roku chór wykonał "I Litanię Ostrobramską" Stanisława Moniuszki. Rocznicę 25-lecia w październiku 1937 roku połączono z uroczystym odsłonięciem w Dąbrówce Małej Pomnika Powstańców Śląskich. Podczas pierwszych zjazdów śpiewaczych na Zadolu (do 1914 roku) chór występował 4 razy, w latach międzywojennych - 14 razy, a od 1946 roku jeszcze 4 razy. Po wojnie działalność wznowiono we wrześniu 1945 roku. Do zespołu należało 75 śpiewaków. W czerwcu 1947 roku w związku z 35-leciem chóru odbyła się akademia i festyn śpiewaczy. Z tej też okazji wmurowano tablicę pamiątkową w ścianę domu, w którym został założony chór (3). W lipcu 1949 roku koncertowano wspólnie z chórem "Echo" z Mysłowic. W maju 1950 roku zorganizowano wieczór pieśni. W październiku 1951 roku urządzono koncert w ramach Festiwalu Muzyki Polskiej. W 1952 roku chór koncertował również w Szopienicach. W 1950 roku działalność chóru oparto na świetlicy kopalni "Siemianowice", a w 1951 roku próbowano współpracować z klubem fabrycznym Zakładów Cynkowych w Szopienicach, jednak starania te nie dały oczekiwanych rezultatów. Chór w 1953 roku zawiesił działalność i po bezowocnych próbach wznowienia pracy został skreślony z listy członków Zjednoczenia Polskich Zespołów Śpiewaczych w październiku 1955 roku (4).

Chór mieszany "Wanda" w Małej Dąbrówce (1920 r.).
Źródło zdjęcia: Rajmund Hanke, Śpiewacy śląscy - fotografia XX wieku (5).

W niedzielę 17 stycznia 1932 roku śpiewacy z "Wandy" i mieszkańcy Małej Dąbrówki uroczyście obchodzili 20. rocznicę powstania chóru. W wydanej z tej okazji jednodniówce znalazł się artykuł traktujący o historii towarzystwa do roku 1932, opracowany przez ówczesnego prezesa chóru Józefa Bortla. Jego oryginalną treść (ze wstępem Augustyna Arendarczyka) przytoczyłem poniżej (6):