Wokół pocztówki z 1911 roku

Wcale nierzadko nowe zdjęcia, mapy, dokumenty, prócz uzupełnienia dotychczasowej wiedzy, rodzą kolejne pytania i zagadki. Tak jak pocztówka, której fotografię przekazał mi aznegil, autor bloga o Michałkowicach "Kto to jeszcze pamięta...". Pomimo niskiej rozdzielczości i naklejek, którymi sprzedawca zabezpieczył pocztówkę przed kopiowaniem (zdjęcie z aukcji internetowej), możemy kolejny raz zobaczyć Dąbrówkę sprzed ponad stu laty.

Pocztówka z 1911 roku (wersja powiększona).

Omówienie widokówki poczniemy od miniatury w lewym górnym rogu, by następnie poruszać się zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Pierwsza miniatura przedstawia dworzec kolejowy w Dąbrówce Małej. Ów dworzec powstał przy torach Kolei Prawego Brzegu Odry (Rechte-Oder-Ufer-Eisenbahn), budowanej w latach 1865-1872 i łączącej, podobnie jak starsza Kolej Górnośląska (Oberschlesische Eisenbahn), Wrocław z Górnym Śląskiem (1). Stacja w Dąbrówce zwała się początkowo Georggrube (Kopalnia Jerzy). Za dworcem dostrzegamy dawny hotel dworcowy (budynek przy Alei Niepodległości 1).

Dworzec kolejowy w Dąbrówce Małej na innej pocztówce. Dziś budynki dworca mieszczą Teatr Gry i Ludzie.
Źródło: kattowitz1900 - forum.gkw24.pl.

Kolejna miniatura przedstawia fragment ulicy Gen. Henryka Le Ronda (wówczas Kattowitzerstrasse). Obok ratusza (obecnie przychodnia lekarska) stoi nieistniejąca już kamienica. Naprzeciw niej wznosi się "stara" szkoła, zbudowana w 1870 r. Budynek wyburzono w latach 90. ubiegłego wieku, a wolne miejsce zajęły parking i sklep "Biedronka". Przypomnijmy, że pierwsza (jeszcze drewniana) szkoła w Dąbrówce Małej powstała w 1847 r., w 1861 r. otwarto szkołę w Burowcu, zaś w latach 1910-1912 wznoszono gmach szkoły przy ulicy Józefa Grzegorzka (2). Właśnie budowę "nowej" szkoły przedstawia trzecia miniatura. Zaiste, intrygujący widok :) W tle dostrzegamy ratusz gminy Dąbrówka Mała.

Stara ("żółta") i nowa ("czerwona") szkoła na zdjęciach z lat. 40. XX wieku.
Źródło: galeria Szkoły Podstawowej Nr 47 w serwisie Nasza Klasa.

Najbardziej zagadkowa jest dla mnie ostatnia miniatura. Kamienicy przy ulicy Stacyjnej 2 (dawniej Bahnhofstrasse) towarzyszy napis Post, czyli poczta. Z księgi adresowej z 1910 r. wynika zaś, że pod tym adresem mieszkał rzeźnik Teodor Kozioł. Zdaje się nawet, że spod naklejki wyziera fragment szyldu Kozioła, który w całości możemy oglądać na poniższej fotografii. Zatem budynek mieścił kilka lokali? Kamienica nader reprezentacyjna i korzystnie położona (w pobliżu ratusza i dworca) świetnie pasowała na siedzibę urzędu pocztowego (3).

Ulica Stacyjna (daw. Bahnhofstrasse). Po prawej kamienica pod nr 2 i zakład rzeźniczy Teodora Kozioła. W głębi dworzec kolejowy.

---

Przypisy:

(1) Rozkład jazdy Kolei Prawoodrzańskiej z 1883 r. dostępny w serwisie Śląskie pocztówki (lato 1883, zima 1883). Stacja w Dąbrówce Małej nosiła miano Georgrubbe.

(2) Historia szkół w Dąbrówce Małej i Burowcu dostępna na stronach Szkoły Podstawowej nr 47 oraz Gimnazjum nr 11.

(3) Prawdopodobnie poczta w Dąbrówce Małej posiadała aż cztery lokalizacje! O starej poczcie przy ul. Strzelców Bytomskich 24 pisałem w artykule Pozdrowienia z Małej Dąbrówki. Następną, w ujęciu chronologicznym, byłaby wspomniana wyżej poczta na Stacyjnej 2. Z kolei w styczniu 1928 r. Polska Zachodnia donosi (s. 4): "Z dniem 1 bm. Agencja Pocztowa w Małej Dąbrówce została przemianowana na Urząd Pocztowy. Urząd mieści się przy ul. Bytomskiej 2" (Bytomska to dawna nazwa ulicy Strzelców Bytomskich). Ostatnia, aktualna lokalizacja poczty w Dąbrówce Małej to Al. Niepodległości 5.

Wiór i rylec, czyli rzecz o archeologii w Dąbrówce Małej

Tytułowy wiór i rylec to artefakty odkryte w Dąbrówce Małej (1). Ich wiek datowany jest na przełom paleolitu schyłkowego i mezolitu (ok. 10 000 - 8 000 p.n.e.). Okazuje się, że to najstarsze, pewne ślady bytności człowieka pradziejowego na terenie Katowic. Inne, nieliczne zresztą (o czym za chwilę), ślady z epoki kamiennej, odnalezione na terenie miasta, datowane są na okresy młodsze: mezolit (ok. 8 000 - 5 400 p.n.e.) i neolit (ok. 5 400 - 2 200 p.n.e.). Skromna liczba znalezisk z epoki kamienia tłumaczona jest niekorzystnymi dla człowieka pradziejowego warunkami naturalnymi, które ongiś panowały na obszarze Katowic. Podmokłe tereny, liczne cieki wodne (2), gęste ostępy leśne (3) oraz słabe gleby nie zachęcały praprzodków do osiedlania się w tych stronach. Z drugiej jednak strony, Katowice były do niedawna słabo rozpoznane archeologicznie. Pracy archeologom nie ułatwiały ani gęsta zabudowa, ani tereny silnie przekształcone przez przemysł. Wiedzę o pradziejach miasta uporządkowały i uzupełniły badania w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski (AZP). Siatka AZP podzieliła powierzchnię Katowic między 9 obszarów, badanych w latach 80. i 90. ubiegłego wieku i na początku obecnego. Badania potwierdziły, że pradzieje (epoki kamienia, brązu, żelaza) i wczesne średniowiecze nie są licznie reprezentowane wśród stanowisk i właściwe osadnictwo pojawiło się na tych terenach dopiero w okresie późnego średniowiecza i w czasach nowożytnych.

Obszar AZP 98-48 naniesiony na mapę z lat 50. Źródło: Narodowy Instytut Dziedzictwa - http://geoportal.nid.pl

Dąbrówkę Małą, Bogucice, Zawodzie, Borki, Szopienice, Janów, Nikiszowiec oraz część Sosnowca (Stary Sosnowiec, Śródmieście) i Mysłowic (Janów Miejski) objął swym zasięgiem obszar AZP 98-48. Badania tego obszaru prowadziła jesienią 2002 r. Beata Badura, archeolog z Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Praca polegała na kwerendzie archiwalnej (analiza dotychczasowych badań, prowadzonych głównie w latach 30. i 40. XX wieku) oraz badaniach powierzchniowych. W Dąbrówce Małej zidentyfikowano 4 stanowiska archeologiczne (3 archiwalne, w tym 2 zweryfikowane pozytywnie, oraz 1 nowo odkryte), reprezentujące epokę kamienia (paleolit schyłkowy/mezolit), późne średniowiecze i nowożytność:

• Stanowisko 18 - archiwalne stanowisko archeologiczne. W latach 30. ubiegłego wieku na terenie piaskowni, położonej między Dąbrówką i Milowicami, odkryto kości zwierząt plejstoceńskich (więcej na ten temat w artykule O mamutach z Dąbrówki i Muzeum Śląskim).
• Stanowisko 19 - archiwalne stanowisko zweryfikowane pozytywnie, zlokalizowane w rejonie ulicy Pod Młynem, w okolicach dworu i zabudowań folwarcznych. Pod zabudowaniami folwarku z XVIII-XIX w. być może znajdują się relikty dworu z okresu nowożytnego, a może i z okresu średniowiecza, za czym przemawiają odkryte fragmenty kafla garnkowego i ceramiki, datowane na XV w. Ponadto na stanowisku odkryto 3 fragmenty ceramiki (1 fr. ucha i 2 fr. niecharakterystyczne, z tego 1 z polewą) pochodzące z XVI-XVII w.
• Stanowisko 20 - archiwalne stanowisko zweryfikowane pozytywnie, zlokalizowane w rejonie ulic Pod Młynem i Milowickiej. To na tym stanowisku odkryto ślady osadnictwa z przełomu paleolitu schyłkowego i mezolitu w postaci fragmentu wióra oraz rylca. Ponadto na stanowisku odkryto ślady osadnictwa z późnego średniowiecza (3 fragmenty ceramiki z XIII-XIV w.) oraz nowożytny punkt osadniczy (9 fragmentów ceramiki z XVII-XVIII w., wśród nich m.in.: 2 fr. uch, 1 fr. dna, 1 fr. niecharakterystyczny).
• Stanowisko 21 -  nowe stanowisko archeologiczne, odkryte w 2002 r., położone w rejonie ulicy Pod Młynem, w sąsiedztwie nieistniejącego młyna wodnego. Odnaleziono 1 fragment kafla datowany na XVII-XVIII w.

W ogrodzie Bielitzera w Burowcu

Podług księgi adresowej z 1910 r. gospodarz Theodor Bielitzer mieszkał w Burowcu przy ulicy Luisenstrasse 28. Tam zapewne mieściły się jego restauracja i ogród, które możemy podziwiać na pocztówkach z początku XX wieku.

Gospoda i ogród Bielitzera na pocztówce z początku XX wieku (1).

Gospoda i ogród Bielitzera na pocztówce z 1902 roku. Źródło: history-media.com.

Lokal Bielitzera na pocztówce z 1909 roku. Źródło: ebay.de.

Oberża Bielitzera, wymieniana już w 1901 r. (2), była miejscem różnych lokalnych wydarzeń. W sali i ogrodzie organizowano liczne spotkania, wiece, zabawy, koncerty i przedstawienia artystyczne. Przypomnę, że w listopadzie 1912 r. odbyło się tutaj przyjęcie z okazji poświęcenia kościoła św. Antoniego (3).