W ogrodzie Bielitzera w Burowcu

Podług księgi adresowej z 1910 r. gospodarz Theodor Bielitzer mieszkał w Burowcu przy ulicy Luisenstrasse 28. Tam zapewne mieściły się jego restauracja i ogród, które możemy podziwiać na pocztówkach z początku XX wieku.

Gospoda i ogród Bielitzera na pocztówce z początku XX wieku (1).

Gospoda i ogród Bielitzera na pocztówce z 1902 roku. Źródło: history-media.com.

Lokal Bielitzera na pocztówce z 1909 roku. Źródło: ebay.de.

Oberża Bielitzera, wymieniana już w 1901 r. (2), była miejscem różnych lokalnych wydarzeń. W sali i ogrodzie organizowano liczne spotkania, wiece, zabawy, koncerty i przedstawienia artystyczne. Przypomnę, że w listopadzie 1912 r. odbyło się tutaj przyjęcie z okazji poświęcenia kościoła św. Antoniego (3).

Wśród występów artystycznych, organizowanych w lokalu Bielitzera, źródła wymieniają między innymi:

8 grudnia 1918 r.

Towarzystwo Śpiewu 'Wyspiański" z Roździenia urządziło w sali Bielicera w Burowcu teatr amatorski połączony z występami i śpiewami drużyny sokolej z Bogucic. Odegrano trzy sztuki: "Dziesiąty pawilon" A. Staszczyka, "Fatalną szafę" A. Tłoczyńskiego i "Jeden z nas musi się ożenić" A. W. Zechmeistera. (4)

30 listopada 1919 r.
Kółko Dramatyczne Miłośników Sceny w Burowcu zorganizowało w sali Bielitzera przedstawienie amatorskie. (5)

18 kwietnia 1920 r.

Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" z Małej Dąbrówki urządziło na sali Bilicera w Burowcu przedstawienie, wystawiając "Obronę Częstochowy" E. Tuszowskiej-Bośniackiej. (6)

Prawdopodobnie w latach 20. zeszłego wieku restauracja zmieniła właściciela. Gospodarzem lokalu przy ulicy Gen. Józefa Hallera 28 został Franciszek Szalonek (7), później pani Bańska (8), a na początku lat 30. Józef Skołuda (9). W czerwcu 1930 r. gospodarz Skołuda opublikował ogłoszenie reklamowe, w którym przypomniał o dawnym właścicielu (przy lokalizacji użył określenia "dawniej Bielitzer") (10). Stąd można wnioskować, że jego gospoda znajdowała się w miejscu oberży Theodora Bielitzera.

Ogłoszenie reklamowe lokalu Skołudy w Burowcu (10).

Huta ołowiu "Walther-Croneck" w Roździeniu w 1938 r. Po prawej zaznaczyłem zabudowania przy ul. Hallera 28.
Zdjęcie ze zbiorów Stowarzyszenia Muzeum Hutnictwa Cynku opublikowano w książce: K. Soida, P. Nadolski, K. Tomczak, Koleje wąskotorowe zakładów Gieschego, Wydawnictwo Eurosprinter, Rybnik 2010, s. 63.

Obecna zabudowa Hallera 28 nie przypomina tej dawnej, była bowiem kilkukrotnie przebudowywana (11). Budynek mieści Miejski Dom Kultury "Szopienice-Giszowiec" (dawniej Zakładowy Dom Kultury Huty Metali Nieżelaznych "Szopienice") oraz Miejską Bibliotekę Publiczną nr 36. Ilekroć przechodzę tamtędy wspominam spektakle z lat szkolnych, projekcję filmu Batman Forever oraz świetną zabawę na występie kabaretu Hrabi :)

Miejski Dom Kultury i Miejska Biblioteka Publiczna w Burowcu (2013).

Obok Domu Kultury stoi parterowy budynek, obecny już na wyżej zamieszczonym zdjęciu z 1938 r.
Pan Leszek Jęczmyk wspomina: "W tym domku był kiedyś szewc, była stołówka i świetlica dla dzieci hutników".

Pamiętam, że za bajtla, w latach dziewięćdziesiątych, wśród szkolnych koleżanek bardzo popularny był zespół The Kelly Family. Szczególnymi względami cieszyli się bracia Paddy i Angelo. Jak zareagowałyby fanki, gdybym im tedy oznajmił, że za kilkanaście lat zaśpiewają w Burowcu? Zachwyt? Śmiech? Niedowierzanie? Dyć w marcu 2013 r. Paddy, a w grudniu 2015 r. Angelo dali koncert w Domu Kultury :)

Na zakończenie dodam, że przed ponad stu laty działało w Dąbrówce Małej dwóch Bielitzerów. Księga adresowa z 1910 r. wymienia jeszcze Karla Bielitzera, zamieszkałego przy Katowitzerstrasse 60. On również prowadził gospodę z ogrodem. Katolik z maja 1899 r. informował (12):

Mała Dąbrówka. Za zgodą ks. proboszcza odegra tutejsza kościelna kapela pod przewodnictwem p. Fr. Sidła w uroczystość Bożego Ciała koncert w ogrodzie p. K. Bielicera w Małej Dąbrówce. Początek o godz. 5. Wszystek dochód przeznaczony na budowę kościoła w Załężu. Wstępne 30 fen. Uprasza się okoliczną Publiczność o jak najliczniejszy udział. Ogród jest piękny, a oberżysta postara się o wygodę dla Publiczności. W razie niepogody odbędzie się koncert na sali.

Ponadto, restauracje Karola Bielitzera w Dąbrówce Małej i Teodora Bielitzera w Burowcu mieściły lokale wyborcze podczas wyborów do sejmu pruskiego w 1912 r. (13) Gdzie znajdowała się oberża Karola Bielitzera? Może w miejscu, gdzie później mieściła się restauracja u Koniarka?

---

Źródła:

(1) Dwie pocztówki Gruss aus dem deutschen Reichsgarten. Burowietz O/S Walther Croneck- Paulus-u. Recke- Hütte dostępne w zasobach Śląskiej Biblioteki Cyfrowej (pocztówka nr 1, pocztówka nr 2).
(2)  Katolik nr 41, 4 kwiecień 1901, s. 5.
15 kwietnia w Burowcu przed oberżą Bielitzera (Reichsgarten) zebrali się do kontroli wojskowej rezerwiści z Małej Dąbrówki.
(3) Adam Palion, Być dobrym jak chleb. 90-lecie Parafii Świętego Antoniego Padewskiego w Dąbrówce Małej, Dąbrówka Mała 2002, s. 21.
(4) Czesława Mykita-Glensk, Kalendarium polskiego życia teatralnego na Śląsku T. 2, Śląsk Górny i Dolny (1855-1918), Opole 1995, s. 165.
(5) Czesława Mykita-Glensk, Kalendarium polskich przedstawień amatorskich na Górnym Śląsku w latach 1919-1921, Opole 1993, s. 30.
(6) J.w., s. 52.
(7) Księga Adresowa Przemysłu, Handlu i Rzemiosła Zachodniej Polski (Wielkopolski, Pomorza, Śląska i w. m. Gdańska) z 1925 r. podaje na s. 18:

Szalonek Franciszek, wyszynk i restauracja, ul. Hallera 28.

(8) Polska Zachodnia nr 299, 31 październik 1929, s. 7:

"Nitouche" w Małej Dąbrówce
W niedzielę, dni 3. listopada br. Tow. Śpiewu "Wanda" w Małej Dąbrówce urządza w lokalu p. Bańskiej (dawniej Szalonek) przy ul. Hallera "Wieczorek Teatralny". na program którego złożą się: przywitanie gości, występ chóru mieszanego pod batutą p. Pietrka oraz wesoła operetka "Nitouche", czyli "Przygody młodej pensjonarki". Po przedstawieniu odbędzie się zabawa taneczna. Przypuszczać należy, że urozmaicony program wieczornicy zgromadzi liczną publiczność.

(9) Polska Zachodnia nr 96, z 6 kwietnia 1930 r., publikuje ogłoszenie (s. 8), w którym Stow. Młodz. Rob. "Siła" Mała Dąbrówka informuje swych członków o walnym zebraniu, które odbędzie się "w lokalu p. Skołuda w Małej Dąbrówce (dawniej Szalonek)". Ponadto:
Polska Zachodnia nr 26, 1 i 2 luty 1931, s. 2:

Wieczór pieśni w Małej Dąbrówce
Towarzystwo Śpiewu im. "Wanda" urząda 2 lutego rb. o godz. 18-ej na sali pana Skołudy w Burowcu przy ul. Hallera nr 28 "Wieczór Pieśni" połączony z przedstawieniem teatralnym. Na program złożą się między innemi część I i II "Litanji Ostrobramskiej" i humoreska "Krewniak z Ameryki".

Gość Niedzielny nr 11, 15 marzec 1931, s. 13:

Tow. Śpiewu im. Wandy w Małej Dąbrówce urządza w niedzielę, dnia 15 marca br. wieczorem o godzinie 7-mej na sali p. Skołudy przy ul. Hallera 28 przedstawienie teatralne, połączone z występem chóru. Odegrane będą: "Dzwonek św. Jadwigi" i "generalna próba", na które zaprasza się jak najserdeczniej wszystkich parafjan.

(10) Polska Zachodnia nr 161, 22 i 23 czerwiec 1930, s. 13.
(11) http://pl.wikipedia.org/wiki/Ulica_J%C3%B3zefa_Hallera_w_Katowicach, dostęp: 13.01.2014 r.

Budynek główny Domu Kultury Huty Metali Nieżelaznych w Szopienicach (ul. J. Hallera 28), wzniesiony w 1900 w stylu historyzmu, następnie przebudowywany w 1930 (w stylu funkcjonalizmu) i w 1950 (w stylu socrealizmu); obecnie Miejski Dom Kultury Szopienice−Giszowiec; swoją siedzibę mają tu Galeria Antrakt MDK Szopienice, Miejska Biblioteka Publiczna − Filia nr 36 oraz HetMaN Szopienice (klub szachowy).

(12) Katolik nr 61, 27 maj 1899 r., s. 5.
(13) Katolik nr 8, 18 styczeń 1912 r., s. 6.

inne:
31 marca 1935 r. w Małej Dąbrówce na sali p. Kurzeja przy ul. Hallera 28 odbyły się finały bokserskie Podokręgu Związku Strzeleckiego o mistrzostwo Śląska, za: Polska Zachodnia nr 89, 31 marzec 1935, s. 11.