Niniejszy wpis jest zalążkiem szerszego opracowania o ptakach występujących w Dąbrówce Małej i jej okolicach. Z czasem artykuł będzie uzupełniany o nowe treści. Cieszę się, że na łamach bloga mogę połączyć zainteresowania Dąbrówką Małą i ptakami.
Zbliża się wiosna, wyśmienita pora do obserwacji ptaków. Samczyki poczynają głośno oznajmiać swój rewir, wabić samiczki i odstraszać rywali. Pięknie ubarwione w okresie godowym ptaki łatwiej dojrzeć, bo roślinność dopiero się zieleni i liście nie przeszkadzają w obserwacji. Już zimą warto przyglądać się ptakom, by zauważyć zmiany, jakie zachodzą wraz z nastaniem wiosny. Śmielej odzywają się tedy ptaki, które zimowały, a prawdziwy gwar nastaje wraz z powrotem gatunków, które zimę spędziły w cieplejszych miejscach. Do ptasiej orkiestry dołączają kolejne wędrowne gatunki. Niektóre wracają wcześnie (np. zięba, pierwiosnek), na inne zaś trzeba czekać nawet do maja (np. wilga, dziwonia).
Zbliża się wiosna, wyśmienita pora do obserwacji ptaków. Samczyki poczynają głośno oznajmiać swój rewir, wabić samiczki i odstraszać rywali. Pięknie ubarwione w okresie godowym ptaki łatwiej dojrzeć, bo roślinność dopiero się zieleni i liście nie przeszkadzają w obserwacji. Już zimą warto przyglądać się ptakom, by zauważyć zmiany, jakie zachodzą wraz z nastaniem wiosny. Śmielej odzywają się tedy ptaki, które zimowały, a prawdziwy gwar nastaje wraz z powrotem gatunków, które zimę spędziły w cieplejszych miejscach. Do ptasiej orkiestry dołączają kolejne wędrowne gatunki. Niektóre wracają wcześnie (np. zięba, pierwiosnek), na inne zaś trzeba czekać nawet do maja (np. wilga, dziwonia).
Obserwacje
Ptaki obserwować możemy na spacerze, w drodze do sklepu, szkoły, pracy, a nawet w domu, wyglądając przez okno. Do podstawowej obserwacji wystarczy nieuzbrojone oko. Jeśli jednak chcemy dokładniej przyjrzeć się ptakom, bez narzucania im swojej obecności, skorzystać należy z lornetki. Ja używam lornetki o parametrach 10x50, co oznacza dziesięciokrotne powiększenie i obiektyw o średnicy 50 mm. Większe powiększenia przydają się, gdy obserwujemy na otwartej przestrzeni, nad wodą itp. Należy zwrócić uwagę, że za wzrostem powiększenia powinien iść wzrost średnicy obiektywu, by obraz w okularze był jasny. Wzrost wymiarów szkieł niesie ze sobą wzrost wagi całej lornetki i przy sporych powiększeniach, by obraz był stabilny, potrzeba korzystać ze statywu (nawet niewielkie drżenia przy dużym powiększeniu uniemożliwiają obserwację). Do ptasich obserwacji w zupełności wystarczy lornetka o parametrach 8x42. Do profesjonalnych i dalekich obserwacji służą lunety. Tutaj statyw jest już nieodzowny. Niewygodną może się jednak okazać obserwacja przez jeden okular. Należy pamiętać, by nigdy nie kierować lornetki i lunety w kierunku Słońca lub miejsca bezpośrednio je odbijającego (np. tafli wody). Nieostrożność grozi uszkodzeniem lub utratą wzroku!
 |
| Obok lornetki przydadzą się w terenie notes oraz telefon komórkowy. |
Podczas obserwacji, obok lornetki, przyda się notes, w którym zapiszemy nazwy i liczbę napotkanych ptaków, opiszemy cechy nieznanego ptaka, wykonamy szkice. Pomocą posłuży nam również telefon komórkowy. Praktycznie każdy posiada wbudowany aparat fotograficzny oraz dyktafon. Aparatem (w telefonie lub normalnym aparatem fotograficznym) wykonamy zdjęcia obserwowanym ptakom (także przez okular lornetki, czyli tzw. digiscoping), a dyktafonem nagramy śpiew i inne ptasie głosy. Jeśli nie jesteśmy w stanie samodzielnie oznaczyć gatunku lub nie jesteśmy pewni oznaczenia, możemy skorzystać z pomocy innych ptasich pasjonatów np za pośrednictwem for internetowych (forum.przyroda.org, forum.bocian.org.pl i in.). Użytkownicy takich for dzielą się również swoimi obserwacjami. Nasze obserwacje i amatorskie notatki mogą pomóc ornitologom w pracy badawczej (np. informacje o numerach obrączek czy opasek pozwalają odtworzyć trasy migracji ptaków).
Literatura
Ogólnie rzecz biorąc, książki o ptakach możemy podzielić na przewodniki
do oznaczania gatunków oraz literaturę traktującą o ptasiej biologii, zwyczajach itd. Spośród przewodników szczególnie polecam polską edycję przewodnika Collinsa (Lars Svensson, "Ptaki", MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2012). Wartym polecenia jest również przewodnik Larsa Jonssona "Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego" (MUZA SA, Warszawa 2006). W terenie przyda się, lżejszy od swoich poprzedników, przewodnik "Jaki to ptak?" Petera H. Barthela i Paschalisa Dougalisa (MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2009). Zwróćmy uwagę, że profesjonalne przewodniki zawierają rysunki ptaków, a nie ich zdjęcia. Szkice bowiem pozwalają najpełniej przedstawić cechy gatunku, budowę, kolorystykę itd. Świetną książką wprowadzającą w świat ptaków (biologia, obserwacje) jest pozycja "Ptaki" Dariusza Graszki-Petrykowskiego (KDC Klub Dla Ciebie, Warszawa 2005). O ptakach ciekawie pisze również, w swoich licznych książkach, dr Andrzej Kruszewicz. Bardzo wartościowe, ale niestety trudno dostępne (ze względu na odległe daty wydania), są książki (przewodniki, monografie gatunków) nestora polskiej ornitologii prof. Jana Sokołowskiego.
 |
| Przez lata powstała mała biblioteczka ornitologiczna. A wszystko zaczęło się od przewodnika kieszonkowego "Ptaki w parku i ogrodzie" Detlefa Singera (Oficyna Wydawnicza Multico, Warszawa 1995). |
Głosy ptaków
W niniejszym artykule chciałbym szczególną uwagę zwrócić na ptasie głosy. Ich znajomość pozwala na dyskretną obserwację
skrzydlatych przyjaciół. Jest to też najmniej absorbująca forma obserwacji, którą możemy prowadzić przy okazji innych czynności (spacer, zakupy
itp.). Niektóre gatunki trudno zauważyć i wtedy śpiew świadczy o ich obecności
(np. występujące w Parku w Dąbrówce pełzacze ogrodowe trudno wypatrzeć, bo "zlewają się" z korą drzew, ale o ich obecności świadczy charakterystyczna piosenka). Czasami śpiew pozwala odróżnić bardzo podobne gatunki (np. wspomniany pełzacz ogrodowy i pełzacz leśny, pierwiosnek i piecuszek).
Ptaki w Dąbrówce Małej
Poniższa lista zawiera gatunki ptaków, które obserwowałem w Dąbrówce Małej w ciągu ostatnich kilku lat. Nazwa łacińska zawiera odnośnik do serwisu xeno-canto.org, który pozwoli zapoznać się z głosami danego gatunku (śpiewem, głosami kontaktowymi, alarmowymi). Ponadto, przy niektórych gatunkach opisuję cechy charakterystyczne piosenek.
| 1. | Kos (Turdus merula) |
| 2. | Kwiczoł (Turdus pilaris) |
| 3. | Wróbel domowy (Passer domesticus) |
| 4. | Mazurek (Passer montanus) |
| 5. | Sikora bogatka (Parus major) |
| 6. | Sikora modraszka (Cyanistes caeruleus) |
| 7. | Zięba (Fringilla coelebs) |
| 8. | Pełzacz ogrodowy (Certhia brachydactyla) |
| 9. | Kowalik (Sitta europaea) |
| 10. | Rudzik (Erithacus rubecula) |
| 11. | Kopciuszek (Phoenicurus ochruros) |
| 12. | Pleszka (Phoenicurus phoenicurus) |
| 13. | Dzwoniec (Chloris chloris) |
| 14. | Kulczyk (Serinus serinus) |
| 15. | Kapturka (Sylvia atricapilla) |
| 16. | Piegża (Sylvia curruca) |
| 17. | Cierniówka (Sylvia communis) |
| 18. | Szpak (Sturnus vulgaris) |
| 19. | Sójka (Garrulus glandarius) |
| 20. | Sroka (Pica pica) |
| 21. | Kawka (Coloeus monedula) |
| 22. | Gawron (Corvus frugilegus) |
| 23. | Jerzyk (Apus apus) |
| 24. | Dymówka (Hirundo rustica) |
| 25. | Oknówka (Delichon urbicum) |
| 26. | Gołąb miejski (Columba livia f. urbana) |
| 27. | Sierpówka (Streptopelia decaocto) |
| 28. | Grzywacz (Columba palumbus) |
| 29. | Pierwiosnek (Phylloscopus collybita) |
| Autor jednej z najnudniejszych ptasich piosenek. Od wiosny z koron wysokich drzew rozbrzmiewa jego monotonne "cip-ciap, cip-ciap, cip-ciap, cip-ciap, cip-ciap...". | |
| 30. | Piecuszek (Phylloscopus trochilus) |
| 31. | Wilga (Oriolus oriolus) |
| Wydawać by się mogło, że tak pięknie ubarwionego ptaka nietrudno dostrzec. Tymczasem dojrzenie wilgi wśród listowia, błyszczącego od światła słonecznego, to nie lada sztuka. Ptak wydaje miłą dla ucha fletową piosenkę, łatwą do zapamiętania. Innym, charakterystycznym odgłosem wilgi jest przykre skrzeczenie. W gwarze ptak zwany "zofiją", bo pojawia się w okolicach Św. Zofii (15 maja), a i brzmienie nazwy podobne jest do piosenki ptaka. | |
| 32. | Słowik rdzawy (Luscinia megarhynchos) |
| 33. | Gil (Pyrrhula pyrrhula) |
| 34. | Raniuszek (Aegithalos caudatus) |
| Zabawnie wyglądający ptaszek - mała kulka z długim ogonkiem i krótkim dzióbkiem. Zimą można spotkać stadka raniuszków, wydających charakterystyczne "cmokanie". | |
| 35. | Zaganiacz (Hippolais icterina) |
| 36. | Szczygieł (Carduelis carduelis) |
| 37. | Kukułka (Cuculus canorus) |
| Jeden z tych gatunków, które łatwiej usłyszeć, niż dojrzeć. Charakterystyczne kukanie rozlega się dosyć późno, bo i kukułka powraca, gdy już "przybrani rodzice" (np. pierwiosnek) mają gotowe gniazda, do których ptak podrzuci jajo. | |
| 38. | Dzięcioł duży (Dendrocopos major) |
| 39. | Dzięcioł zielony (Picus viridis) |
| 40. | Jemiołuszka (Bombycilla garrulus) |
| 41. | Bażant (Phasianus colchicus) |
| 42. | Pustułka (Falco tinnunculus) |
 |
| W nauce ptasich głosów pomogą specjalne wydania płytowe np. seria "Jaki to ptak" z nagraniami Tomasza Ogrodowczyka i narracją Janusza Szydłowskiego (produkcja: ORWLP w Bedoniu, sklep.bedon.lasy.gov.pl). |
Ptaki w okolicach Dąbrówki Małej
Wystarczy odwiedzić pobliskie Borki, by znaleźć się w całkiem innych okolicznościach przyrodniczych. Kompleks siedmiu stawów, dwie
rzeki (Rawa i Brynica), rozległe trzcinowiska, zagajniki i trawiaste nieużytki dają mieszkanie wielu gatunkom ptaków. Zaobserwowałem tam, niewymienione wyżej, następujące gatunki:
 |
| Stawy na pograniczu Szopienic, Mysłowic i Sosnowca: 1. Borki, 2. Morawa, 3. Stawiki w Sosnowcu, 4. Hubertus I, 5. Hubertus II, 6. Hubertus III, 7. osadnik KWK Mysłowice w Mysłowicach. Źródło: Urząd Miasta Katowice. |
| 1. | Łabędź niemy (Cygnus olor) |
| 2. | Łabędź krzykliwy (Cygnus cygnus) |
| 3. | Krakwa (Anas strepera) |
| 4. | Świstun (Anas penelope) |
| 5. | Krzyżówka (Anas platyrhynchos) |
| 6. | Płaskonos (Anas clypeata) |
| 7. | Cyranka (Anas querquedula) |
| 8. | Cyraneczka (Anas crecca) |
| 9. | Hełmiatka (Netta rufina) |
| 10. | Głowienka (Aythya ferina) |
| 11. | Uhla (Melanitta fusca) |
| 12. | Czernica (Aythya fuligula) |
| 13. | Podgorzałka (Aythya nyroca) |
| 14. | Gągoł (Bucephala clangula) |
| 15. | Bielaczek (Mergus albellus) |
| 16. | Perkozek (Tachybaptus ruficollis) |
| 17. | Zausznik (Podiceps nigricollis) |
| 18. | Perkoz dwuczuby (Podiceps cristatus) |
| 19. | Perkoz rdzawoszyi (Podiceps grisegena) |
| 20. | Kormoran (Phalacrocorax carbo) |
| 21. | Bąk (Botaurus stellaris) |
| 22. | Bączek (Ixobrychus minutus) |
| 23. | Czapla siwa (Ardea cinerea) |
| 24. | Błotniak stawowy (Circus aeruginosus) |
| 25. | Kokoszka (Gallinula chloropus) |
| 26. | Łyska (Fulica atra) |
| 27. | Wodnik (Rallus aquaticus) |
| 28. | Czajka (Vanellus vanellus) |
| 29. | Sieweczka rzeczna (Charadrius dubius) |
| 30. | Brodziec piskliwy (Actitis hypoleucos) |
| 31. | Śmieszka (Chroicocephalus ridibundus) i inne mewy |
| 32. | Rybitwa rzeczna (Sterna hirundo) |
| 33. | Zimorodek (Alcedo atthis) |
| 34. | Dzięcioł zielonosiwy (Picus canus) |
| 35. | Wrona siwa (Corvus cornix) |
| 36. | Remiz (Remiz pendulinus) |
| 37. | Skowronek (Alauda arvensis) |
| 38. | Brzęczka (Locustella luscinioides) |
| 39. | Rokitniczka (Acrocephalus schoenobaenus) |
| 40. | Trzcinniczek (Acrocephalus scirpaceus) |
| 41. | Trzciniak (Acrocephalus arundinaceus) |
| 42. | Pokląskwa (Saxicola rubetra) |
| 43. | Kląskawka (Saxicola rubicola) |
| 44. | Białorzytka (Oenanthe oenanthe) |
| 45. | Pliszka siwa (Motacilla alba) |
| 46. | Pliszka żółta (Motacilla flava) |
| 47. | Potrzos (Emberiza schoeniclus) |
Zawarte w niniejszym artykule listy gatunków nie są oczywiście zamknięte (nie zawierają one gatunków, których nie widziałem, a były obserwowane przez inne osoby). Zapewne jeszcze nie jeden gatunek dołączy do ptasiego grona. Należy bowiem pamiętać, że ptaki mają skrzydła i "furgają kaj chcą". Zwłaszcza w okresie wiosennych i jesiennych przelotów może nam się udać "wyczesać jakiegoś raryta", czyli zaobserwować rzadki gatunek ptaka :)
Zapraszam do obserwacji naszych skrzydlatych przyjaciół :)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz