Pomnik Poległych Powstańców

W jednym z numerów Roździenia przeczytałem ongiś artykuł Marii Grabowskiej o Dąbrówce i jej zabytkach. Utkwiło mi w pamięci zdanie: 

Po Pomniku Powstańców, upamiętniających czynny udział mieszkańców w powstaniach śląskich, pozostały jedynie pamiątkowe fotografie.

Dopiero niedawno znalazłem troszkę więcej informacji na ten temat. W albumie, wydanym z okazji stulecia poświęcenia kościoła św. Antoniego, czytamy w kalendarium:

10.10.1937 r. - odsłonięcie i poświęcenie pomnika Poległych Powstańców Śląskich w Dąbrówce Małej z udziałem wojewody śląskiego, dr. Michała Grażyńskiego.

Fotoreportaż z uroczystości zamieszcza Powstaniec z 17 października 1937 r. (1).

Fragment fotoreportażu z uroczystości odsłonięcia Pomnika Poległych Powstańców.

Pochód wyruszył spod lokalu p. Koniarka na plac przed pomnikiem gdzie nastąpiło złożenie wieńców. Proboszcz ks. dr Maksymilian Wojtas odprawił w kościele uroczyste nabożeństwo, a następnie dokonał poświęcenia pomnika. Naczelnik gminy Augustyn Rzepka odczytał akt erekcyjny, a odsłonięcia pomnika dokonał wojewoda śląski dr Michał Grażyński. Po wygłoszeniu okolicznościowego przemówienia wojewoda odjechał na analogiczną uroczystość do Czułowa pod Tychami. Uroczystą defiladę odebrał prezes Związku Powstańców Śląskich senator Rudolf Kornke (2).

Fragment fotoreportażu z uroczystości odsłonięcia Pomnika Poległych Powstańców (pomnik w środku).

Oprawa uroczystości była bardzo bogata bo również 10 października Towarzystwo Śpiewu "Wanda" obchodziło ćwierćwiecze swojego istnienia. Obchody obu uroczystości naturalnie się połączyły. Obok chórów m.in. z Siemianowic i Bytkowa udział wzięło w nich kilkadziesiąt organizacji społecznych i półwojskowych z 50 sztandarami i kilkoma orkiestrami (3).

Artykuł na temat odsłonięcia pomnika opublikowany w Polsce Zachodniej 12 października 1937 r.

W przeddzień odsłonięcia pomnika czytamy w Polsce Zachodniej (4):

Przed kościołem powstał staraniem gminy piękny plac, na którym wzniesiono pomnik Powstańca. Poświęcenie tego pomnika odbędzie się w niedzielę 10 bm.

Pomnik stał więc na skwerze pomiędzy kościołem a dzisiejszą restauracją "Karczma Pod Młynem" (dawny dom parafialny, później kino "Capitol" i Teatr Lalek "Ateneum"). Myślę, że na poniższym zdjęciu można dostrzec pomnik.

Po prawej stronie (nad literą A w słowie DĄBRÓWKA) widać jasny słup. Dalej po prawej na maszcie wisi flaga narodowa. Zdjęcie datuję na lata trzydzieste ubiegłego wieku. Zwraca uwagę krzyż na elewacji klasztoru sióstr Jadwiżanek. Pionową belkę widzimy na dwóch zdjęciach fotoreportażu (trzecie od góry z prawej i drugie od góry z lewej). Krzyż widzimy również na innym zdjęciu z lat 30.

Autorem pomnika w Dąbrówce był Wincenty Chorembalski. Był on także twórcą pomników m.in. w Lipinach, Chropaczowie i Tychach (5). Spod jego dłuta wyszedł również Moniuszko z Placu Miarki (pomnik odsłonięty w 1930 r., podczas wojny zniszczony przez hitlerowców, odbudowany i odsłonięty ponownie w 1959 r.).

Pomnik odsłonięto w 1937 roku ale już dziesięć lat wcześniej dyskutowano o jego powstaniu i lokalizacji (6). Można przypuszczać, że pomnik nie przetrwał nawet dwóch lat i jego żywot zakończył się wraz z wybuchem II wojny światowej i wkroczeniem wojsk hitlerowskich. Może ktoś posiada zdjęcia pomnika lub zna okoliczności jego powstania lub zniszczenia?

---

Źródła:
(1) Powstaniec nr 24, 17 październik 1937 r., s. 7.
(2) Na podstawie Polska Zachodnia nr 275, 6 październik 1937 r., s. 7 oraz Polska Zachodnia nr 281, 12 październik 1937 r., s. 3.
(3) Śpiewak nr 10, 1937, s. 132.
(4) Polska Zachodnia nr 278, 9 październik 1937 r., s. 7.
(5) Danuta Kowalik-Dura, "Pomniki powstań śląskich" w "Obraz powstań śląskich w sztuce", Katowice-Opole-Cieszyn 1996.
(6) Polska Zachodnia nr 230, 2 październik 1927 r., s.5.