sobota, 8 czerwca 2013

Milowice i Dąbrówka Mała

Milowice i Dąbrówka Mała - dwie miejscowości tak blisko siebie położone, ale z powodu płynącej między nimi Brynicy, na przestrzeni wieków, często odległe politycznie. Wszak rzeka stanowiła ongiś granicę między Śląskiem i Polską, później między Prusami i Rosją. A i dziś Brynica rozgranicza Górny Śląsk i Zagłębie Dąbrowskie, Katowice i Sosnowiec.
Obie osady mają w swojej historii wiele wspólnych rozdziałów i o tym też traktuje niniejszy wpis. Poniżej poruszyłem wybrane zagadnienia z historii Milowic i związków z Dąbrówką Małą. Od pradziejów aż do końca XVII wieku :)

  • Jak wyglądały początki obu osad? Może tak, jak to dla Milowic (Milejowic) pięknie kreślił Marian Kantor-Mirski? (1)

    W odległej starożytności, kiedy to Brynica toczyła swe wody na znacznie szerszej przestrzeni, gdy w nadbrzeżnych jej topielach przesiadywało chmarami ptactwo wodne, gdy żeremja bobrowego mrowia bulgotały w jej toniach od świtu do nocy, kiedy w odwiecznych puszczach leśnych, pośród których szumiąc, torowała sobie drogę, praojcowie zbierali owoce pasiek i chadzali z łukiem i oszczepem na żubry i niedźwiedzie - rozsiadła się na lewym, dość wysokim brzegu osada, zwrócona czołem w stronę zachodzącego słonka, zwiąca się Milejowice.

Kościół św. Antoniego widziany od strony Milowic (ulica Przygraniczna, 2010)

  • 1138 – Początek rozbicia dzielnicowego w Polsce. Zgodnie ze statutem Bolesława Krzywoustego Śląsk, jako dzielnicę dziedziczną, otrzymał najstarszy syn Władysław, zwany później Wygnańcem. Objął on również ziemię krakowską, jako dzielnicę senioralną. (2) Tereny Bytomia, także Dąbrówki Małej i Milowic, leżały wówczas w granicach Małopolski.

    Polska za Bolesława Krzywoustego.
    Źródło: Cz. Nanke, L. Piotrowicz, Wł. Semkowicz, Mały Atlas Historyczny, PPWK 1983.

    • ok. 1179 - Kazimierz Sprawiedliwy przekazał księciu raciborskiemu Mieszkowi Plątonogiemu kasztelanię siewiersko-bytomską i oświęcimską. Ziemie te oderwane od małopolskiej dzielnicy Kazimierza weszły w skład Śląska, ale pod względem kościelnym jeszcze przez wiele wieków należały do diecezji krakowskiej. Milowice prawdopodobnie dłużej pozostawały w posiadaniu władców krakowskich i zostały przekazane na Śląsk w I połowie XIII w. (3)

    Polska dzielnicowa około roku 1250.
    Źródło: Cz. Nanke, L. Piotrowicz, Wł. Semkowicz, Mały Atlas Historyczny, PPWK 1983.

    • 1228 - w marcu tego roku księżna krakowska Grzymisława potwierdziła darowanie przez Mikołaja, notariusza Henryka Brodatego, wsi Milowice opactwu cystersów w Henrykowie. Mikołaj posiadał Milowice z nadania Leszka Białego, męża ks. Grzymisławy. W maju na mocy decyzji Władysława Laskonogiego Milowice przeszły pod panowanie Kazimierza, księcia opolskiego. (4) Osada została w ten sposób przekazana na Śląsk.

    • ok. 1280 - Milowice stały się dziedziną norbertanów z opactwa św. Wincentego we Wrocławiu, którzy otrzymali zgodę na lokację wsi na prawie niemieckim. 21 września 1280 r. Fryderyk, opat henrykowski, otrzymał od Wilhelma, opata klasztoru św. Wincentego, zapewnienie, że po upływie wolnizny dziesięcina z Milowic odprowadzana będzie do Henrykowa. (5)

    • 1301 - 17 listopada książę opolski Bolko zatwierdził zamianę dokonaną między opactwem w Henrykowie a niejakim Adykiem – cystersi otrzymali Pisarzowice, Adyk zaś Milowice. (5)

    • ok. 1306 - kasztelan bytomski Jan Złotousty przekazał Milowice Piotrowi z Paniów, w zamian za wieś Orzech. (5)

    • 1340 - Piotr z Paniów przekazuje Milowice i Dąbrowę (Dąbrówka Mała) prepozytowi kościoła św. Małgorzaty w Bytomiu. Milowice ponownie znalazły sie w dziedzinie opactwa św. Wincentego we Wrocławiu. (6) Więcej: Anno Domini 1340.

    • 1443 - biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki odkupił od księcia cieszyńskiego Wacława ziemię siewierską. Ponieważ zachodnia granica Księstwa Siewierskiego opierała się na Brynicy, można uznać, że w 1443 r. nastąpiło symboliczne rozdzielenie Milowic i, pozostającej na Śląsku, w księstwie bytomskim, Dąbrówki Małej. Pomimo tego, że Milowice znalazły się wraz z Księstwem Siewierskim w granicach Polski, to nadal pozostawały własnością kościoła św. Małgorzaty w Bytomiu, co stwierdza Jan Długosz (7):

      Mileowicze, wieś w parafji Czeladź położona, która do przełożonego i klasztoru św. Małgorzaty za murami Bytomia należy.

      PS.       Pobliska Czeladź, należąca do Księstwa Siewierskiego, posiadała również tereny położone na prawym brzegu Brynicy. W związku z tym, dochodziło do konfliktów granicznych między miastem a właścicielami śląskich gruntów np. w 1624 r. z Wojciechem Mieroszewskim, właścicielem Jakubowic Pustych, Siemianowic i Bańgowa, czy w 1721 r. z grafem Józefem Hencklem von Donnersmarckiem. Więcej o tych konfliktach można przeczytać w monografii czeladzkiego Zarzecza.

    • Przypuszcza się, że dawne Milowice posiadały również tereny położone na prawym brzegu Brynicy, w sąsiedztwie gruntów Dąbrówki. Prawdopodobnie chodzi o tereny zwane Czekaj i Sadzawka. W monografii Zagłębia Dąbrowskiego Marian Kantor-Mirski napisał o Czekaju (8):

      Od najdawniejszych czasów biegł przez osadę (Milowice) boczny szlak raciborski. Tutaj na Brynicy istniał bród, przy którym na prawym brzegu miała stać karczma, przezwana Czekajem, gdzie podróżujący mogli znaleźć odpoczynek dla siebie i koni. Obok tej karczmy powstała w XVI wieku osada, która przyjęła jej nazwę, a choć dzisiaj osada nie istnieje, to jednak pola pozostałe po niej, do dzisiaj zwią się Czekajem.

    • I poł. XVII w. - W czeladzkim kościele pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika znajduje się epitafium z roku 1628, poświęcone pamięci Fryderyka Paczka, dziedzica Milowic i Dąbrówki Małej ("Mileiowice et Dabrowka haeres"). Dąbrówka Mała należała do Fryderyka Paczka już w 1603 r., bowiem w kościele NMP w Bytomiu znajduje się kopiariusz z XVIII wieku, który zawiera odpis dokumentu ks. Bernarda Maciejowskiego, biskupa krakowskiego, księcia siewierskiego dla szlachetnego Fryderyka Paczka, dziedzica Milejowic i Dąbrówki, dzierżawcy będzińskiego z dnia 7 maja 1603 r. (9). Sam Fryderyk Paczek był krakowskim mieszczaninem, synem Jana Paczka, ławnika krakowskiego. W 1580 roku ożenił się z Jadwigą Szembekówną, córką Bartłomieja Szembeka, rajcy krakowskiego. Zajmował się handlem w Krakowie i we Lwowie. Interesował się również górnictwem. Posiadał udziały w gwarectwach w Tarnowskich Górach i Olkuszu. Wraz ze szwagrem Bartłomiejem Szembekiem założył spółkę handlową, która działała do 10 maja 1597 roku. Stopniowo wycofywał się z zajęć miejskich i dążył do uzyskania szlachectwa. Od 1592 roku posiadał sołectwo we wsi Milowice, położonej wówczas w księstwie siewierskim. Trzy lata później uzyskał szlachectwo od biskupa Jerzego Radziwiłła, księcia siewierskiego ("szlachectwo siewierskie" otwierało możliwość uzyskania szlachectwa polskiego). Z czasem nabył jeszcze wieś Dąbrówkę (10).

      Epitafium Fryderyka Paczka w czeladzkim kościele św. Stanisława (2013)

      Dodam, że wśród właścicieli Milowic w I poł. XVII wieku wymieniani są również bracia Andrzej i Piotr Lipscy. Może zatem Paczek był dziedzicem części Milowic, która leżała na prawym brzegu Brynicy? (11)

    • ok. 1650 - Milowice z rąk Lipskich przeszły w posiadanie rodu Jarockich (Samuel Jarocki 1651 r., wdowa po nim 1662 r., Michał Jarocki 1671 r., drugi Michał Jarocki 1740 r.). (12) Z kolei Dąbrówka Mała krótko przed 1650 rokiem przeszła na własność Józefa Jarockiego, piszącego się "z Jaroszyna a na Dąbrówce". Czy Jaroccy z Milowic i Jarocki z Dąbrówki byli spokrewnieni? Jeśli tak, byłby to kolejny przykład łączący obie miejscowości.
      16 lipca 1667 r. Józef Jarocki sprzedaje Dąbrówkę Jakubowi z Czarnocina Czarnowskiemu, zwanemu Celary. Więcej na ten temat: Dąbrówka Celarego.

    • 1691 - W jednej ze swoich prac Ludwik Musioł przytacza fragment pisma kurii krakowskiej, w którym biskup krakowski przydziela dziesięcinę z Małej Dąbrówki proboszczowi z Czeladzi. Czytamy tam (13):

      Wieś Dąbrówka Celarego przed wygraniczeniem granic między Polską a Śląskiem, złączona była ze wsią Milejowice i pod tą nazwą "Milejowice" odtąd zawsze występuje.

      Pismo ma prawdopodobnie związek ze sporem między proboszczem z Czeladzi, księdzem Stanisławem Rembińskim, a proboszczem z Bogucic, księdzem Wacławem Starzyńskim, dotyczącym posługi duszpasterskiej wśród wiernych z Dąbrówki. Dąbrówka należała do Czeladzi, a proboszcz bogucicki udzielał jej mieszkańcom sakramentów świętych. 19 grudnia 1691 r. zapadł wyrok przychylny dla czeladzkiego proboszcza - Dąbrówka pozostała w parafii czeladzkiej. (14)

    Warto zajrzeć:

    Źródła:
    (1) Marian Kantor-Mirski, Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy : szkice monograficzne, t. 1 z. 24, Sosnowiec 1931, s. 371.
    (2) Kazimierz Popiołek, Historia Śląska od pradziejów do 1945 roku, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1972, s. 20.
    (3) Na podstawie Kazimierz Popiołek, Historia Śląska..., op. cit., s. 21-22, Jerzy Krzysztof Horwat, Księstwo bytomskie i jego podziały do końca XV w., Gliwice 1993, s. 14 oraz Lech Szaraniec, Andrzej Złoty, Narodziny miasta Katowice, Bractwo Gospodarcze Związku Górnośląskiego, Katowice 2006, s. 82.
    (4) Jerzy Krzysztof Horwat, Księstwo bytomskie..., op. cit., s. 153.
    (5) Na podstawie Zdzisław Noga, Osadnictwo i stosunki własnościowe w księstwie siewierskim do 1790 roku, w Siewierz, Czeladź, Koziegłowy : studia i materiały z dziejów Siewierza i księstwa siewierskiego, praca zbiorowa pod red. Feliksa Kiryka, Katowice 1994, s. 192 oraz Jerzy Krzysztof Horwat, Księstwo bytomskie..., op. cit., s. 153.
    (6) Zdzisław Noga, Osadnictwo..., op. cit., s. 192.
    (7) Na podstawie Kazimierz Popiołek, Historia Śląska..., op. cit., s. 71-72 oraz Marian Kantor-Mirski, Z przeszłości..., op. cit., s. 372.
    (8) Marian Kantor-Mirski, Z przeszłości..., op. cit., s. 371. 
    (9) Bernard Szczech, Piętnastowieczny widimus dokumentu Piotra z Paniów, dziedzica z Milowic z 1330 roku, Lubsza 2006.
    (10) Zdzisław Noga, Szembekowie krakowscy  w XVI wieku, w: Rocznik Krakowski T. 71, Kraków 2005, s. 77-91. Informacja o udziale Fryderyka Paczka w gwarectwach na podstawie: Danuta Molenda, Kopalnie rud ołowiu na terenie złóż śląsko-krakowskich w XVI-XVIII wieku, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk 1972, s. 321 i s. 323.
    (11) Marian Kantor-Mirski, Z przeszłości..., op. cit., s. 375. O Fryderyku Paczku oraz Hieronimie Paczku pisał Ludwik Musioł w monografii Szopienic (więcej w artykule Ludwik Musioł o Dąbrówce Małej).
    (12) Marian Kantor-Mirski, Z przeszłości..., op. cit., s. 375. 
    (13) Ludwik Musioł, Szopienice. Monografia historyczna gminy, Biblioteka Śląska w Katowicach, sygn. R 1035 III, s. 98-100 (więcej w artykule Ludwik Musioł o Dąbrówce Małej).
    (14) Na podstawie Czesław Ryszka, Czeladź: 750 lat Kościoła i Parafii św. Stanisława Biskupa i Męczennika, Czeladź 2010 oraz Zeszyty Czeladzkie nr 2/1995, s. 22.
    inne:
    • Sławomir Witkowski, Dzieje Milejowic (Milowic) w średniowieczu w Osadnictwo nad Przemszą i Brynicą w średniowieczu, praca zbiorowa pod red. Jerzego Sperka, Sosnowiec-Cieszyn 2005, s. 120-127.
    • Łukasz Podlejski, Milowice. Monografia historyczna, Agencja Wydawniczo-Reklamowa ADORE, Dąbrowa Górnicza 2005.
    • Zbigniew Mazurak, Milowice. Wczoraj i dziś w 75-letniej historii parafii, Wydawnictwo Stasikówka, Katowice 2014.
    Autor:

    Brak komentarzy:

    Prześlij komentarz

    Subskrybuj: Komentarze do posta (Atom)