Nie jest niczym zaskakującym, że im głębiej sięgamy w przeszłość Dąbrówki, tym bardziej skąpym i niejednoznacznym materiałem dysponujemy. Tak jest w przypadku XVI-wiecznych dziejów naszej miejscowości.
Na wstępie przytoczę dwa przypisy, które Ludwik Musioł, wybitny śląski historyk i archiwista, zamieścił w pracy "Materjały do dziejów wielkich Katowic". Owe przypisy towarzyszą dokumentowi z 13 lipca 1637 r., dotyczącemu wyznaczenia granic wsi Bogucice, a w którym wymienione są granice z Jakubowicami ("hranicze Jakubowskey") i Dąbrówką ("hranicze Dombrowskey") (1):
Na wstępie przytoczę dwa przypisy, które Ludwik Musioł, wybitny śląski historyk i archiwista, zamieścił w pracy "Materjały do dziejów wielkich Katowic". Owe przypisy towarzyszą dokumentowi z 13 lipca 1637 r., dotyczącemu wyznaczenia granic wsi Bogucice, a w którym wymienione są granice z Jakubowicami ("hranicze Jakubowskey") i Dąbrówką ("hranicze Dombrowskey") (1):
Wieś Jakubowice, granicząca z Bogucicami od str. północnej, od połowy XVII wieku niewystępująca, była właściwie tylko jednym działem wsi Dąbrówki Małej. Wieś ta w XVI w. należała do Salomonów na Mysłowicach, była jednak wówczas przez długie czasy wydzierżawiona prałatom przy kościele św. Jakuba we Wrocławiu i stąd zapewne utarła się dla niej druga nazwa: "Jakubowice". Świadczy o tem relacja z XVI w., zachowana w aktach granicznych, spisanych w r. 1664. Tam powyższa relacja przypisywana jest jednemu z Salamonów na Mysłowicach, pochodzi więc z około połowy XVI w. (zwrot w aktach: "... ex copia antiqua sine subscriptione et anno reperta, supponitur, daß es des abgelebten Herrn von Salamon, als damaligen possessori der Mysłowitzer Herrschaft, Bericht ist."). Odstęp w owym piśmie Salamona do komisarzy granicznych brzmi: "...Oznajmując granice moje zaczynające się od granic Korony Polskiej ...od ujścia Brynicy do Przemszy granica idzie wzdłuż wody Przemszy aż do pustej wsi Dąbrówki, która to wieś do Mysłowic przynależy, a jest w dzierżawie prałata św. Jakuba we Wrocławiu, a z drugiej strony rzeczki Przemszy jest wieś w Koronie Polskiej, zwana Pogonia" (Akta Starostwa w Pszczynie, dotycz. wsi Dziećkowice, obecnie w Arch. Akt dawnych w Katowicach). Nazwa Jakubowice ginie z chwilą odbudowy wsi Dąbrówki pod koniec XVII w. Choć Salamonowie byli wówczas właścicielami tej pustej wsi, to jednak obszar wsi do Mysłowiczyzny a temsamem do Ziemi Pszczyńskiej nie należał; znajdował się już w obrębie Ziemi Bytomskiej.
Wieś Mała Dąbrówka, wspomniana po raz pierwszy około r. 1580 jako "pusta". Odbudowa tej wsi przypada na wiek XVII.
Ludwik Musioł przypuszcza, że "Jakubowicami" określano Dąbrówkę Małą lub jej część. Tymczasem w świetle innych źródeł Jakubowice były odrębną wsią położoną między Czeladzią, Siemianowicami i Dąbrówką (okolice czeladzkiej kopalni "Saturn"). Metryka Jakubowic sięga aż 1379 r. Właścicielami osady byli między innymi Mieroszewscy (więcej o Mieroszewskich w artykule Dąbrówka Mała w XVIII w.). Wieś została zniszczona w 1588 r. w wyniku bitwy stoczonej między wojskami rotmistrza Gustawa Hołubka i wojskami Maksymiliana Habsburga (2). Choć osady nigdy już potem nie odbudowano, to jeszcze przez wiele lat funkcjonowało określenie "puste Jakubowice", a o grunty jakubowickie toczyły się zacięte spory (3).
W dalszej części Ludwik Musioł przytacza pismo jednego z Salomonów (prawdopodobnie Mikołaja Salomona, zmarłego ok. 1576 r.) z którego wynika, że w XVI w. opustoszała (zapewne w wyniku wojen husyckich) Dąbrówka była wydzierżawiona klasztorowi św. Jakuba we Wrocławiu. Informacja o dzierżawie potwierdza przypuszczenie, że w innym piśmie, z 1340 r., mowa jest o naszej Dąbrówce. Owe pismo dotyczy przekazania przez Piotra z Paniów Milowic i Dąbrówki ("Dąbrowa") kościołowi św. Małgorzaty w Bytomiu. Bytomski kościół należał do wrocławskich norbertanów. Zakonnicy w 1529 r. otrzymali klasztor i kościół św. Jakuba we Wrocławiu, któremu rok później nadali wezwanie św. Wincentego (więcej w artykule Anno Domini 1340). Wobec powyższego pierwsze wzmianki na temat Dąbrówki możemy cofnąć do połowy XIV wieku (4). Opierając
się zaś na informacjach ks. Henryka Kuczoba i Lecha Szarańca możemy przyjąć, że odbudowa Dąbrówki rozpoczęła się w wieku XVI (urbarz z 1532 r. wymienia dwa gospodarstwa zagrodnicze w Dąbrówce, ponadto dokumenty z XVI w. odnotowują istnienie folwarku, sołectwo w osadzie wznowiono w 1604 r.) (5).
Z końca XVI wieku pochodzi wzmianka o niejakim Janie Zioło z Dąbrówki, który wydzierżawił dom w Mysłowicach. Treść dokumentu z 16 lutego 1595 r. przywołuje "Czerwona księga" Mysłowic (księga miejska z lat 1590-1762) (6):
Autorzy cytowanego opracowania utożsamiają występującą w tekście Dąbrówkę z
Dąbrówką Małą (8). Prawdopodobnie chodzi jednak o Dąbrówkę Wielką, w której występowały osoby o nazwisku Zioło (9).
Wracając do pisma Salomona, Ludwik Musioł zauważa w nim nieścisłość. Otóż położona w ziemi bytomskiej Dąbrówka nie mogła przynależeć do Mysłowic, leżących przecież w ziemi pszczyńskiej. Choć Dąbrówka nie należała do państwa mysłowickiego, to należała do właścicieli państwa mysłowickiego (Salomonów, Mieroszewskich). Źródłem takich niuansów historycznych mogło być specyficzne położenie naszej osady - na południowych rubieżach państwa bytomskiego, tuż przy granicy z ziemią pszczyńską i siewierską. Charakterystyczne położenie Dąbrówki ilustruje mapa z XVIII w., na której Bytomskie zdaje się sięgać na południe po to, by objąć swym zasięgiem Dąbrówkę i mikołowski Bujaków :)
Ponadto Salomon pisząc o Przemszy zapewne miał na myśli Brynicę, bo też właśnie ta rzeka rozdzielała i rozdziela Dąbrówkę i Pogonię (Pogoń, dziś dzielnica Sosnowca, miejsce bitwy z 1345 r., w której rycerstwo polskie i węgierskie, pod wodzą ponoć samego Kazimierza Wielkiego, odniosło zwycięstwo nad wojskami czeskimi Jana Luksemburskiego (10)).
Podsumowując, prawdopodobnie w XV w. wskutek wojen husyckich i innych konfliktów na pograniczu polsko-czeskim Dąbrówka została zniszczona (11). Przez wiele lat osada pozostawała niezamieszkana. W XVI w., w nieznanych bliżej okolicznościach, Dąbrówka znalazła się w posiadaniu rodu Salomonów, właścicieli państwa mysłowickiego (12). Wciąż jednak znajdowała się w dzierżawie kościoła św. Małgorzaty w Bytomiu, należącego do wrocławskich norbertanów z kościoła św. Wincentego (wcześniej św. Jakuba). Na wiek XVI przypada początek odbudowy osady. Na północy Dąbrówka sąsiadowała z Jakubowicami, które w 1588 r. zostały doszczętnie zniszczone.
Z końca XVI wieku pochodzi wzmianka o niejakim Janie Zioło z Dąbrówki, który wydzierżawił dom w Mysłowicach. Treść dokumentu z 16 lutego 1595 r. przywołuje "Czerwona księga" Mysłowic (księga miejska z lat 1590-1762) (6):
Odewzdanie janowi Ziołowi od Staniſława Zaſsadnia
Actum Feria quarta in Craſtino Sancti Valentini Anno Domini 1595 [16 II 1595]
Przed mię Andrzeya Dąbrowſkiego na then czaſz Bormiſtrza, będączego. Jakuba Starego raycze ſtarego przysedſſy oblicznie stanisław Zaſadzien przeſz mocznego człowieka ſwego Jana Łabeczkiego ięmv sprawa danego: odewzdał ieſt dom ktory dzierzał za kupnem ſwoym Janowi Ziołowi z Dąbrowki ktory dom ieſt na vliczy ziedney ſtrony Jakuba Kapicze domu liezączy a zdrugiey ſtrony Jana Woydyły domv, skwartam roliey za Bolinam ziedney ſtrony Caſpra Ganka roliey liezącza a zdrugiey ſtrony miedze roley Jakuba Dydoſſa, zagrodam ktora ieſt przy skotniczy v ſwiętego krzyza ziedney ſtrony zagrody Andrzeya poczeſnego liezącza a zdrugiey strony Woyciecha Czeſſypięthy zagrody, y zinym wſythkim iako on ſam dzierzał ſtym płathem Jey mſczi Paniey, zbierniami iego rzym<skiej> cze<sarskiej> mſczi y ze wſſythkim inſſym miedzę od miedze nicz nieprzyczyniaiącz ani vmnieyſaiącz iedno iako on ſam dzierzał, nicz tham ſonie ani pothomkom ſwym niepozoſtawuiącz theraſſ y na potomne czaſſy thakze themv Janowi Ziołowi wolno będzie sthym ſstathkiem czynic czo będzie chciał || dać darować zafrymarczyć zamięnić y iakoby naliepiey rozumiał kſwemv pozythku obrocic tho iemu wolno będzie
Rok wcześniej, 25 lutego 1594 roku, Jan Zioło przyjął prawo miejskie Mysłowic (7):
Jan Zioło
Anno Domini 1594 wpiatek mieſopuſni [25 II] Przed nas Malchera ogorka nathen czaſſ Bormistrza będączego Andrzeya Dąbrowskiego Grigiera Sukiennika raycze ſiedzącze przyſedſſy Jan Zioło prosił nas abysmy go przyieli w mieyſkie prawo myſmy tho vczynili a on dał naſſe sprawne
Wracając do pisma Salomona, Ludwik Musioł zauważa w nim nieścisłość. Otóż położona w ziemi bytomskiej Dąbrówka nie mogła przynależeć do Mysłowic, leżących przecież w ziemi pszczyńskiej. Choć Dąbrówka nie należała do państwa mysłowickiego, to należała do właścicieli państwa mysłowickiego (Salomonów, Mieroszewskich). Źródłem takich niuansów historycznych mogło być specyficzne położenie naszej osady - na południowych rubieżach państwa bytomskiego, tuż przy granicy z ziemią pszczyńską i siewierską. Charakterystyczne położenie Dąbrówki ilustruje mapa z XVIII w., na której Bytomskie zdaje się sięgać na południe po to, by objąć swym zasięgiem Dąbrówkę i mikołowski Bujaków :)
 |
| Dąbrówka (prawy dolny róg) w państwie bytomskim na mapie z II poł. XVIII w. Źródło: F.B. Wernher, Silesia in Compendio seu Topographia das ist Praesentatio und Beschreibung des Herzogthums Schlesiens, s. 267 (181). |
Ponadto Salomon pisząc o Przemszy zapewne miał na myśli Brynicę, bo też właśnie ta rzeka rozdzielała i rozdziela Dąbrówkę i Pogonię (Pogoń, dziś dzielnica Sosnowca, miejsce bitwy z 1345 r., w której rycerstwo polskie i węgierskie, pod wodzą ponoć samego Kazimierza Wielkiego, odniosło zwycięstwo nad wojskami czeskimi Jana Luksemburskiego (10)).
 |
| Dąbrówka i Pogoń (Pogonia) na mapie z ok. 1787 r. |
Podsumowując, prawdopodobnie w XV w. wskutek wojen husyckich i innych konfliktów na pograniczu polsko-czeskim Dąbrówka została zniszczona (11). Przez wiele lat osada pozostawała niezamieszkana. W XVI w., w nieznanych bliżej okolicznościach, Dąbrówka znalazła się w posiadaniu rodu Salomonów, właścicieli państwa mysłowickiego (12). Wciąż jednak znajdowała się w dzierżawie kościoła św. Małgorzaty w Bytomiu, należącego do wrocławskich norbertanów z kościoła św. Wincentego (wcześniej św. Jakuba). Na wiek XVI przypada początek odbudowy osady. Na północy Dąbrówka sąsiadowała z Jakubowicami, które w 1588 r. zostały doszczętnie zniszczone.
Źródła i przypisy:
(1) Ludwik Musioł, Materjały do dziejów wielkich Katowic (1299-1799), Katowice 1994 (przedruk oryginału z 1936 r.), s. 92-94. Wyróżnienia tekstu pochodzą ode mnie.
(2) Więcej o Jakubowicach w: Józef Łyżwiński, Zarzecze, Miejska Biblioteka Publiczna, Czeladź 2006, s. 28-29; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 3, nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, Warszawa 1880-1914, s. 383-384 (informacje o Dąbrówce Małej w Tomie I, s. 943).
(3) Na mapach Moor'a z 1764 i 1765 r. zaznaczono grunty jakubowickie, które od południa graniczyły z gruntami Dąbrówki, por. Józef Łyżwiński, Zarzecze..., op. cit., s.12-15 (tam także o sporach granicznych, s. 32-38).
(4) Por. Joanna Tofilska, Właściciele terenów współczesnych Katowic od XIII do XVIII wieku, w Katowice: środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. T. 1, pod red. Antoniego Barciaka, Ewy Chojeckiej, Sylwestra Fertacza, Muzeum Historii Katowic, Katowice 2012, s. 153.
(5) Na podstawie Ks. Henryk Kuczob, Dąbrówka Wielka dawniej i dziś, Chorzów 2001, s. 25 (więcej w artykule Dąbrówki dwie - Mała i Wielka) oraz Stanisław Ochodek, Lech Szaraniec, Szopienice wczoraj i dziś, Fundacja "Pro-Eko Szopienice", Katowice 1998, s. 9.
(3) Na mapach Moor'a z 1764 i 1765 r. zaznaczono grunty jakubowickie, które od południa graniczyły z gruntami Dąbrówki, por. Józef Łyżwiński, Zarzecze..., op. cit., s.12-15 (tam także o sporach granicznych, s. 32-38).
(4) Por. Joanna Tofilska, Właściciele terenów współczesnych Katowic od XIII do XVIII wieku, w Katowice: środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. T. 1, pod red. Antoniego Barciaka, Ewy Chojeckiej, Sylwestra Fertacza, Muzeum Historii Katowic, Katowice 2012, s. 153.
(5) Na podstawie Ks. Henryk Kuczob, Dąbrówka Wielka dawniej i dziś, Chorzów 2001, s. 25 (więcej w artykule Dąbrówki dwie - Mała i Wielka) oraz Stanisław Ochodek, Lech Szaraniec, Szopienice wczoraj i dziś, Fundacja "Pro-Eko Szopienice", Katowice 1998, s. 9.
(6) Alina Kowalska, Antoni Piwowarczyk, Antoni Barciak, Protokolarz albo "Czerwona Księga" Mysłowic, Mysłowice 2002, s. 70.
(7) Alina Kowalska, Antoni Piwowarczyk, Antoni Barciak, Protokolarz..., op. cit., s. 50.
(8) Alina Kowalska, Antoni Piwowarczyk, Antoni Barciak, Protokolarz..., op. cit., s. 382. W przypisie czytamy: "Dąbrówka - wieś, dziś Dąbrówka Mała. Początki osady sięgają XV wieku. W roku 1960 Dąbrówka weszła w skład Katowic".
(9) Por. Ks. Henryk Kuczob, Dąbrówka Wielka dawniej i dziś, op. cit., s. 32; Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Kataster Karoliński - nr zespołu 164, sygnatura 194, Dambrowka (groß) - s. 170-181. W pracy Henryka Borka i Urszuli Szumskiej pt. Nazwiska mieszkańców Bytomia od końca XVI wieku do roku 1740 (PWN 1976, s. 251) występują osoby o nazwisko Zioło pochodzące m.in. z Dambrowy (Woytek Zioło, 1638) i Dąbrowki (Andream Zioło et Hedwigem, 1738). Wieś Dąbrówka (późniejsza Dąbrówka Wielka) od 1538 r. należała do miasta Bytomia i na połowę XVI w. przypada jej odbudowa.
(10) Anna Makarska, Dzielnice Sosnowca Pogoń: informator do wystawy, Muzeum w Sosnowcu, Sosnowiec 2007.
(11) W latach 30. XV wieku w wyniku wojen husyckich ucierpiało wiele śląskich osad. Zniszczono m.in. Szopienice i Ligotę. Część osad nie została już potem odbudowana, jak np. Jaźwice (lub Jaźwce, osada leżąca prawdopodobnie w okolicach dzisiejszego Muchowca) czy Koziniec (lub Kozieniec, osada pod Mysłowicami).
(12) 22 lutego 1536 r. Jan Turzo sprzedał Stanisławowi Salomonowi z Benedyktowic, położone w pszczyńskim wolnym państwie stanowym (13), miasto Mysłowice, wsie Roździeń, Bogucice z Kuźnicą, Załęże, Brzezinkę, Brzęczkowice, Dziećkowice oraz trzy puste wsie Jaźwice, Kozieniec i Szopienice. Po śmierci Stanisława Salomona w 1546 r. majątek klucza mysłowickiego przejęli jego bracia, Andrzej i Mikołaj Salomonowie z Gorzkowic, a po śmierci Mikołaja w 1576 r. jego syn, również Mikołaj (Młodszy). W 1582 r. właścicielką dóbr mysłowickich została wdowa po Mikołaju Młodszym, małopolska szlachcianka, Katarzyna Górska, herbu Kozioł, Salomonowa. Po jej śmierci w 1614 r. nastąpił podział państewka mysłowickiego. Wnuk Katarzyny, Andrzej Lipski z Lipna (właściciel Milowic) nabył Dziećkowice. Część państwa mysłowickiego przejęli Kamieńscy. Wnuczka Katarzyny Salomonowej, Jadwiga Gosławska, wraz ze swym mężem Wacławem Kamieńskim nabyła Kuźnicę Bogucką, wieś Katowice i pustą wioskę Brynów. Największą część przejęli Mieroszewscy – Krzysztof Mieroszewski (zm. 1623) ożenił się z córką Mikołaja i Katarzyny Salomonów, Jadwigą (zm. 1637) (więcej o Mieroszewskich w artykule Dąbrówka Mała w XVIII w.).
Na podstawie: Alfred Sulik, Historia Mysłowic do 1922 roku, Mysłowice 2000, s. 26-27.
(13) Mianem wolnych państw stanowych określano duże majątki ziemskie, którymi władały osoby nie wywodzące się z arystokracji i nie legitymujące się tytułem książęcym, za: Lech Szaraniec, Andrzej Złoty, Narodziny miasta Katowice, Bractwo Gospodarcze Związku Górnośląskiego, Katowice 2006, s.87-88.
(8) Alina Kowalska, Antoni Piwowarczyk, Antoni Barciak, Protokolarz..., op. cit., s. 382. W przypisie czytamy: "Dąbrówka - wieś, dziś Dąbrówka Mała. Początki osady sięgają XV wieku. W roku 1960 Dąbrówka weszła w skład Katowic".
(9) Por. Ks. Henryk Kuczob, Dąbrówka Wielka dawniej i dziś, op. cit., s. 32; Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Kataster Karoliński - nr zespołu 164, sygnatura 194, Dambrowka (groß) - s. 170-181. W pracy Henryka Borka i Urszuli Szumskiej pt. Nazwiska mieszkańców Bytomia od końca XVI wieku do roku 1740 (PWN 1976, s. 251) występują osoby o nazwisko Zioło pochodzące m.in. z Dambrowy (Woytek Zioło, 1638) i Dąbrowki (Andream Zioło et Hedwigem, 1738). Wieś Dąbrówka (późniejsza Dąbrówka Wielka) od 1538 r. należała do miasta Bytomia i na połowę XVI w. przypada jej odbudowa.
(10) Anna Makarska, Dzielnice Sosnowca Pogoń: informator do wystawy, Muzeum w Sosnowcu, Sosnowiec 2007.
(11) W latach 30. XV wieku w wyniku wojen husyckich ucierpiało wiele śląskich osad. Zniszczono m.in. Szopienice i Ligotę. Część osad nie została już potem odbudowana, jak np. Jaźwice (lub Jaźwce, osada leżąca prawdopodobnie w okolicach dzisiejszego Muchowca) czy Koziniec (lub Kozieniec, osada pod Mysłowicami).
(12) 22 lutego 1536 r. Jan Turzo sprzedał Stanisławowi Salomonowi z Benedyktowic, położone w pszczyńskim wolnym państwie stanowym (13), miasto Mysłowice, wsie Roździeń, Bogucice z Kuźnicą, Załęże, Brzezinkę, Brzęczkowice, Dziećkowice oraz trzy puste wsie Jaźwice, Kozieniec i Szopienice. Po śmierci Stanisława Salomona w 1546 r. majątek klucza mysłowickiego przejęli jego bracia, Andrzej i Mikołaj Salomonowie z Gorzkowic, a po śmierci Mikołaja w 1576 r. jego syn, również Mikołaj (Młodszy). W 1582 r. właścicielką dóbr mysłowickich została wdowa po Mikołaju Młodszym, małopolska szlachcianka, Katarzyna Górska, herbu Kozioł, Salomonowa. Po jej śmierci w 1614 r. nastąpił podział państewka mysłowickiego. Wnuk Katarzyny, Andrzej Lipski z Lipna (właściciel Milowic) nabył Dziećkowice. Część państwa mysłowickiego przejęli Kamieńscy. Wnuczka Katarzyny Salomonowej, Jadwiga Gosławska, wraz ze swym mężem Wacławem Kamieńskim nabyła Kuźnicę Bogucką, wieś Katowice i pustą wioskę Brynów. Największą część przejęli Mieroszewscy – Krzysztof Mieroszewski (zm. 1623) ożenił się z córką Mikołaja i Katarzyny Salomonów, Jadwigą (zm. 1637) (więcej o Mieroszewskich w artykule Dąbrówka Mała w XVIII w.).
Na podstawie: Alfred Sulik, Historia Mysłowic do 1922 roku, Mysłowice 2000, s. 26-27.
(13) Mianem wolnych państw stanowych określano duże majątki ziemskie, którymi władały osoby nie wywodzące się z arystokracji i nie legitymujące się tytułem książęcym, za: Lech Szaraniec, Andrzej Złoty, Narodziny miasta Katowice, Bractwo Gospodarcze Związku Górnośląskiego, Katowice 2006, s.87-88.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz