Dąbrówka Mała na mapie von Wredego

W wyniku I wojny śląskiej, toczonej w latach 1740-42, Austria utraciła na rzecz Prus praktycznie cały Śląsk. Choć walki trwały jeszcze wiele lat, stan ten został utrwalony w 1763 r. postanowieniami pokoju w Hubertusburgu, kończącego tzw. wojnę siedmioletnią.  Dolny i Górny Śląsk pozostały pod pruskim panowaniem, Austria zachowała jedynie Śląsk Cieszyński i Opawski. Jeszcze w latach czterdziestych król pruski, Fryderyk II Wielki, zlecił kapitanowi Christianowi Friedrichowi von Wrede opracowanie mapy Śląska (dokładnie to pogranicza śląskiego, a więc terenów potencjalnych działań wojennych). Na podstawie prac pomiarowych, prowadzonych w latach 1746-1753, powstał atlas "Krieges-Carte von Schlesien". Oryginał przechowywany jest obecnie w Bibliotece Państwowej w Berlinie. Arkusze przedstawiające okolice Katowic opublikowali w swoich pracach Andrzej Złoty i Piotr Greiner (1).

Dąbrówka Mała, Bogucice i Roździeń na mapie von Wredego (1749). Źródło: Mapy i plany Katowic... (1a).

Dąbrówkę Małą (Klein Dombrowka), obok m.in. Bogucic, Roździenia, Mysłowic i Tychów, naniesiono na arkusz nr 32, zaś sąsiednie Milowice i Siemianowice (także Chorzów i Bytom) znalazły się na arkuszu nr 25. Oba arkusze mapy wykreślono w ramach II etapu prac pomiarowych, realizowanego od grudnia 1748 roku do października 1749 roku, obejmującego część Księstwa Opolskiego i Raciborskiego, między prawym brzegiem Odry a granicą z Królestwem Polskim na wschodzie oraz między rzeką Stobrawą na północy a granicą z Księstwem Cieszyńskim na południu (1a).

Dąbrówka Mała leżała wówczas w południowo-wschodnim zakątku bytomskiego wolnego państwa stanowego. Graniczyła z Królestwem Polskim i pszczyńskim wolnym państwem stanowym. Od Bogucic, leżących w ziemi pszczyńskiej, oddzielał Dąbrówkę rozległy las liściasty. Las zapewne z licznymi dębami, wszak nazwa miejscowości zobowiązuje :)

Przyjrzyjmy się bliżej Dąbrówce. Niestety, mała rozdzielczość ilustracji oraz linie graniczne, zasłaniające fragmenty osady, utrudniają dokładne odczytanie mapy.

Dąbrówka Mała na mapie von Wredego (1749). Źródło: Mapy i plany Katowic... (1a),
oznaczenia własne: 1 - granica pomiędzy Prusami i Rzeczpospolitą, 2 - granica bytomskiego wolnego państwa stanowego, 3 - granica pszczyńskiego wolnego państwa stanowego, 4 - Brynica, 5 - dwór i folwark (?), 6 - młyn, 7 - konna i piesza przeprawa, 8 - bród, 9 - droga do Bogucic, 10 - droga do Siemianowic, 11 - drogi do Milowic, 12 - droga do Sosnowca i Mysłowic, 13 - drogi do Roździenia.

Osadnictwo skupione było w rejonie ulicy Pod Młynem. Kilka zabudowań dostrzegamy też w okolicy obecnej remizy strażackiej.  Na mapie zaznaczono młyn oraz, prawdopodobnie, dwór z folwarkiem. Wykreślono drogi prowadzące do Milowic, Siemianowic, Bogucic, Roździenia, Sosnowca i Mysłowic. Na Brynicy wskazano bród (fr. Gué) oraz konną i pieszą przeprawę (fr. à Cheval et à pied) - informacje istotne ze względu na wojskowy charakter mapy i przebiegającą w tym miejscu granicę Prus i Rzeczypospolitej. Co ciekawe, na lewym brzegu rzeki, vis-à-vis Pod Młynem, zaznaczono ścieżki biegnące w kierunku Milowic. Widocznie "prawobrzeżna" droga (odpowiadająca mniej więcej ulicy Milowickiej) nie była jedynym połączeniem obu osad. Wydaje się to zrozumiałe, jeśli wziąć pod uwagę wspólną ich historię (więcej Milowice i Dąbrówka Mała) (2).

Milowice, Sadzawki, Siemianowice i Czeladź na mapie von Wredego (1749). Z Dąbrówki do Milowic prowadzą dwie drogi, położone po obu stronach Brynicy. Źródło: Mapy i plany Katowic... (1a).

Mapy von Wredego zawierają również dane statystyczne. Przy wykazie miejscowości podano właścicieli, liczbę mieszczan i kmieci (niem. Bürger und Bauren), zagrodników i chałupników (niem. Gärtner und Häusler) oraz liczbę koni (niem. Pferde). Z tabeli zawartej w arkuszu nr 32 wynika, że ówczesnym właścicielem Dąbrówki był Jan Krzysztof Mieroszewski, I ordynat mysłowicki. W miejscowości zamieszkiwało 4 kmieci, 6 zagrodników i chałupników oraz hodowany był 1 koń :) (3)

Informacje o Dąbrówce Małej na mapie von Wredego (1749). Źródło: Mapy i plany Katowic... (1a).

Dzieło Christiana F. von Wrede zachwyca formą i treścią. Zachwyca też świadomość, że oto spoglądamy na dawny Śląsk, jeszcze przed wielkimi zmianami, jakie przyniosła ze sobą rewolucja przemysłowa.

---

Źródła:
(1) Poniżej podaję wybrane prace, z których korzystałem przygotowując niniejszy artykuł:

1. Mapy i plany Katowic: z okazji 140 rocznicy uzyskania praw miejskich, red. Andrzej Złoty, Piotr Greiner, Bractwo Gospodarcze Związku Górnośląskiego, Katowice 2005.
2. Lech Szaraniec, Andrzej Złoty, Narodziny miasta Katowice,  Bractwo Gospodarcze Związku Górnośląskiego, Katowice 2006.
3. Andrzej Złoty, Chorzów w dawnej kartografii, Bractwo Gospodarcze Związku Górnośląskiego, Katowice 2006, s. 86-92.

(2) Dodam przy okazji, że z map górniczych z 1882 i 1903 roku (Mapnik) wynika, że w granicach Dąbrówki Małej leżał fragment łąki na lewym brzegu Brynicy.
(3) Sąsiednie Bogucice i Roździeń również należały do J. K. Mieroszewskiego. W Bogucicach zamieszkiwało 30 zagrodników i chałupników (w Roździeniu 19) oraz hodowano 6 koni (w Roździeniu 2).