Serwis internetowy FamilySearch.org gromadzi setki zdigitalizowanych ksiąg metrykalnych z całego świata. To niebywała gratka dla historyków i osób poszukujących informacji o przodkach. Ja zainteresowałem się księgami parafii św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Czeladzi, do której należała ongiś nasza Dąbrówka (podobnie jak Milowice, Siemianowice, Wojkowice, Przełajka). Spośród dostępnych mikrofilmów przejrzałem wpisy w księgach chrztów (urodzeń), ślubów i zgonów z lat 1600-1750. Szczególną uwagę zwróciłem na księgi chrztów. Zawierają one bowiem najstarsze dane (od roku 1600, ale niestety brakuje wpisów m.in. z lat 1611-1652; akta ślubów dostępne są od 1651 r., zaś akta zgonów od 1734 r.), a na ich kartach osoby często występują wielokrotnie (jako rodzice, rodzice chrzestni), co umożliwia porównywanie pisowni ich nazwisk, miejscowości pochodzenia itp. W księgach szukałem głównie informacji o dawnych mieszkańcach Dąbrówki Małej. Przy okazji udało się pozyskać
ciekawe informacje o sąsiednich miejscowościach (Milowice, Sadzawki,
Czekaj). Efektem przeglądu są poniższe artykuły, do lektury których serdecznie zapraszam.
Milejowice versus Milowice
W księgach metrykalnych, podobnie jak i w innych źródłach, występuje dwojaka pisownia nazwy naszego sąsiada. MILEJOWICE (MILIEIOWICZE, MILEIOWICE, MILEIOWICZE i in.) pochodzą prawdopodobnie od męskiego imienia Miley (osoby o takim
imieniu wymienia m.in. bulla gnieźnieńska z 1136 roku) i są nazwą
pierwotną, która z biegiem czasu, wskutek procesów fonetycznych, została
skrócona do nazwy MILOWICE (MILOWICZE, MILEWICE i in.). Przez długi okres nazwy występowały obok siebie i stosowano je zamiennie. Wiele zależało od osób nimi się posługujących. W księgach metrykalnych znajdujemy liczne przykłady, w których tym samym mieszkańcom osady, ale występującym w różnych wpisach, towarzyszy różna pisownia jej nazwy.
Interesująca jest hipoteza, jakoby Milejowicami i Milowicami nazywano dawniej dwie osobne miejscowości lub części jednej osady (więcej na ten temat w pracy ks. Jana Kudery "Początki Małej Dąbrówki"). Choć takiej możliwości nie wykluczam, to wydaje mi się mało prawdopodobna (nadanie sąsiadującym osadom nazw o tak zbliżonej wymowie i pisowni mogło prowadzić do różnych nieporozumień). W każdym razie pochodzenie oraz zależności między "Milejowicami" i "Milowicami" mogą stanowić ciekawy temat do badań historycznych i językoznawczych.
 |
| Michał JAROCKI (zm. 1740), dziedzic Milowic, szlacheckiego pochodzenia (tytułowany Generosus Nobilis Dominus), ojciec chrzestny wielu dziatek, we wpisach z lat 1729-1740 (powyższy z 1731) występuje z Milejowic lub Milowic. |
Interesująca jest hipoteza, jakoby Milejowicami i Milowicami nazywano dawniej dwie osobne miejscowości lub części jednej osady (więcej na ten temat w pracy ks. Jana Kudery "Początki Małej Dąbrówki"). Choć takiej możliwości nie wykluczam, to wydaje mi się mało prawdopodobna (nadanie sąsiadującym osadom nazw o tak zbliżonej wymowie i pisowni mogło prowadzić do różnych nieporozumień). W każdym razie pochodzenie oraz zależności między "Milejowicami" i "Milowicami" mogą stanowić ciekawy temat do badań historycznych i językoznawczych.
Omnes de villa Dąbrowka
Głównym celem przeglądu czeladzkich ksiąg metrykalnych było zebranie informacji o naszej Dąbrówce i jej mieszkańcach z lat 1600-1750. Poniżej wynotowałem osoby (rodziców, rodziców
chrzestnych, małżonków, świadków), których miejscem pochodzenia była
Dąbrówka. Większość wzmianek o "Dąbrówkach" dotyczy zapewne Dąbrówki Małej (należącej do XVIII w. do parafii w Czeladzi), a tylko nieliczne Dąbrówki Wielkiej (należącej wówczas do parafii w Kamieniu) lub jakiejś innej miejscowości. Z początkiem XVIII w. rozróżnianie Dąbrówek było już ułatwione, bo naszą określano mianem Dąbrówka Celara (nawiązanie do nazwiska właścicieli osady z końca XVII w.), zaś Dąbrówkę spod Piekar - Dąbrówką Bytomską (zob. m.in. wpisy z 7 lutego 1729, 4 sierpnia 1735, 2 października 1740, 5 czerwca 1746). Wracając zaś do poniższej listy, to rok jest odnośnikiem do źródła, czyli strony w księdze metrykalnej. Czterdzieści siedem wpisów pochodzi z ksiąg chrztów, zaś pozostałe siedemnaście z ksiąg ślubów (oznaczyłem je kolorem niebieskim). Księgi zgonów nie zawierały w badanym okresie informacji o pochówkach osób z Dąbrówki. Przypomnę, że księgi chrztów dostępne są od 1600 r. (brak akt z lat 1611-1652), księgi ślubów od 1651 r, a księgi zgonów od 1734 r. W większości przypadków stosowałem polskie odpowiedniki
łacińskich imion. Przy nazwach, których odczytanie sprawiało problem, stawiałem znak zapytania (?). Po wymienieniu osoby (osób) podałem oryginalne określenie miejscowości (łaciński zwrot de villa oznacza "z wioski, ze wsi"). Przy niektórych wpisach dodałem komentarz lub podgląd oryginalnej treści. Przeglądając zebrane dane warto zwrócić uwagę na odmianę nazwisk i nazw miejscowości. Od 1725 roku w księgach chrztów podawano nazwisko panieńskie matki, a na marginesie notowano miejscowość pochodzenia rodziców (lub małżonków w księgach ślubów).
| 1603 | Krol ZDABROWKY (?) |
| mężczyzna być może pochodził "z Dąbrówki". Ten wpis i kilka dalszych są charakterystyczne - z podkreśleniem i parafką. Być może w późniejszych latach księgi były przeglądane pod kątem wpisów m.in. z Dąbrówki (może mieć to związek ze sporem parafii czeladzkiej o przynależność naszej miejscowości). | |
| 1654 | Mikołaj i Anna NIEMCZYK de villa Dabrowka |
| 1656 | Błażej KOZACEK de villa Dabrowka |
| pomieniony ożenił się z Marianną z Czeladzi, w późniejszych wpisach występuje już z Czeladzi | |
| 1658 | Albert MOLITORE (MŁYNARZ) de Dabrowka |
| pomieniony jest świadkiem na ślubie, panna młoda pochodzi z Wojkowic Komornych, być może chodzi więc o Dąbrówkę Wielką | |
| 1659 | Jan i Ewa KOCZOT de villa Dąbrowka |
| 1659 | Mikołaj i Anna MIEMCZYK de villa dicta (zwana) Dąbrowka |
| zapewne to samo małżeństwo co wyżej (MIEMCZYK to gwarowa forma od NIEMCZYK, za: Henryk Borek, Urszula Szumska, Nazwiska mieszkańców Bytomia od końca XVI wieku do roku 1740, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa - Wrocław 1976, s. 193). | |
| 1660 | Marcin i Regina LATOSZCZYK (?) de Dąbrowka |
| 1664 | Albert i Ewa BASIK (?) de villa Dambrowka |
| 1665 | Marcin i Cecylia BASIK (?) de villa Dambrowka |
| 1681 | Błażej BŁASZCZYK de villa Dąbrowka |
| ojciec chrzestny (rodzice dziecka z Przełajki, być może chodzi więc o sąsiednią Dąbrówkę Wielką), brak podkreślenia i parafki | |
| 1683 | Błażej MISZKA de villa Dąbrowka |
| 1684 | Bartłomiej i Ewa KOKOCIK de villa Dabrowka |
| 1687 | Mateusz i Katarzyna KOCOCIK de villa Dąbrowka |
| 1689 | Mateusz i Katarzyna KOCZOT de villa Dąbrowka |
| we wpisie występują ci sami rodzice chrzestni z Czeladzi co wyżej | |
| 1689 | Bartłomiej MACHOWSKI de villa Dąbrowka |
| 1689 | Grzegorz i Marianna SKRZYPIEC de villa Dąbrowka |
| 1690 | Bartłomiej i Jadwiga MISZKA (?) de villa Dąbrowka |
| 1695 | Regina DRĄŻYNKA ex villa Dąbrowka |
| panna młoda; pan młody z Kuźnicy Boguckiej, wśród świadków Mateusz i Bartłomiej KOCZOT ex villa Dąbrowka Celara | |
 | |
| 1695 | Albert (?) de villa Dąbrowka |
| pan młody; panna młoda z Milowic, wśród świadków Mateusz KOCZOCIK | |
| 1696 | Mateusz i Agnieszka KOCZOT de villa Dąbrowka |
| już bez podkreślenia i parafki | |
| 1697 | Bartłomiej i Marianna KOCZOCIK de villa Dąbrowka |
| 1698 | Mateusz i (brak) KOCOT de villa Dąbrowka |
| chrzest syna Jakuba i córki Małgorzaty | |
| 1699 | Magdalena KUCHARZOWA de villa Dąbrowka |
| 1700 | Katarzyna KOCZOTKA de villa Dąbrowka |
| panna młoda; pan młody - Jan DĄBROWSKI z Bogucic | |
| 1701 | Franciszek i Małgorzata KAWCZYK de Dambrowka Celara (dopisane) |
| matką chrzestną Marianna WOŹNICZKA z Dąbrówki (de Dambrowka) | |
| 1701 | Sebastian i Katarzyna KORPAK (?) de villa Dambrowka |
| 1701 | Jan (?) de Dambrowka |
| ojciec chrzestny (matka chrzestna z Wojkowic, być może chodzi więc o sąsiednią Dąbrówkę Wielką) | |
| 1701 | Agnieszka HABRYCZANKA de villa Dąbrowka |
| panna młoda; pan młody - Wawrzyniec KOSCZALIK z Pogoni, wśród świadków Walenty HABRYKA z Dąbrówki - de v(illa) Dąbrowka i świadek z Roździenia | |
| 1702 | Józef WĄCZEK i Katarzyna FROFIĄNKA (?) |
| świadkami Jan DĄBROWSKI i Franciszek KAWCZYK, wszyscy z wioski Dąbrówka (omnibus de eadem villa Dąbrowka) | |
| 1703 | Zofia WOŹNIACZKA de villa Dąbrowka |
| 1703 | Franciszek i Małgorzata KAWKA de villa Dąbrowka |
| matką chrzestną Zofia WOŹNIACZKA de eadem (z tej samej) villa Dąbrowka | |
| 1703 | Jan i Katarzyna DĄBROWSKI de villa Dąbrowka |
| 1704 | Albert i Regina SZENDZIELARZ de villa Dąbrowka |
| matką chrzestną Marianna KIJASKA (?) de pradicta (z wymienionej) villa Dąbrowka | |
| 1705 | Jan i Marina KIJAS de villa Dąbrowka |
| 1705 | Mateusz ZAWIERUCHA zwany MŁYNARZEM (alias Molitoris) i Agnieszka de villa Dąbrowka |
| chrzest dwójki dzieci, wśród chrzestnych Kacper ZUBLOWSKI z Czeladzi, Marianna MRUKOWA z młyna Czekaj (de Molendino Czakay), Błażej SOYCZYK z Czeladzi i Katarzyna KOŁODZIEJKA także z Dąbrówki (de pradicta villa ut supra) | |
| 1705 | Zofia KOZIARKA de villa Dąbrowka |
| 1706 | Małgorzata LESZYNKA de villa Dąbrowka |
| panna młoda; pan młody - Sebastian KASZUBIK z Milowic, świadkami Mateusz ZAWIERUCHA i Jan KIJAS z Dąbrówki (de pradicta vila Dąbrowka) | |
| 1706 | G(e)n(er)osa Nobilis D(omi)na KAMIEŃSKA de villa Dąbrowka |
| 1706 | Franciszek i Małgorzata KAWKA de villa Dąbrowka |
| matką chrzestną Zofia WOŹNIACZKA też z Dąbrówki (de pradicta villa ut supra). | |
| 1707 | G(e)n(er)osa Domina Dorota ZIELEŃSKA de villa Dąbrowka |
| w późniejszych wpisach występuje już z Czeladzi, we wpisie występuje Bartłomiej MACHOWSKI z Czeladzi | |
| 1707 | Jan i Marina KIJAS de villa Dąbrowka |
| 1708 | Katarzyna DĄBROWSKA al(ia)s KOCZOTKA de villa Dąbrowka Celara |
| panna młoda; pan młody z Czeladzi - Michał JARCZYG (?) | |
| 1708 | Jan i Marina KIJAS de villa Dąbrowka |
| matką chrzestną Nobilis D(omi)na Dorota Anna ZIELEŃSKA, tym razem z Czeladzi. Wpis występuje też w księgach ślubów - tam małżeństwo z Dąbrówki Celara (de villa Dąbrowka Celara) | |
| 1708 | Nobilis Pudica Virgo Marianna KAMIEŃSKA de villa Dąbrowka Celara |
| 1708 | Jadwiga DRĄZYNKA de villa Dąbrowka Celara |
| panna młoda; pan młody - Szymon BEDNARCZYK z Milowic, wśród świadków Jan KIJAS i Michał JARCZYGOWIC z Dąbrówki Celara (de villa Dąbrowka Celara) | |
| 1709 | G(e)n(er)osus D(ominus) Jan Jerzy KAMIEŃSKI haeres (dziedzic, właściciel) villa Dąbrowka Celara |
 | |
| 1710 | laboriosos Paweł PALUSZYK i Agnieszka KOCZOCIANKA |
| wśród świadków Jan KIJAS z Dąbrówki Celara (de villa Dąbrowka Celara) i wielu innych z tej wioski (alys multis de ista villa Dąbrowka) | |
| 1710 | G(e)n(er)osa Nobilis D(omi)na Dorota KAMIEŃSKA haeres de villa Dąbrowka Celara |
| 1712 | Barbara KORPACZĄNKA de villa Dąbrowka Celara |
| panna młoda; pan młody - Grzegorz PIŁACIK z Czeladzi, wśród świadków Michał JARCZYGOWIC z Dąbrówki Celara (de pradicta Dąbrowka Celara ut supra) | |
| 1715 | Tomasz DROZIK de villa Dobrąwka Celara |
| 1717 | Tomasz DRĄZYK de villa Dąbrowka Celara ad Parochialem Ec(c)lesia mea Czeladien spectare (?), całość można tłumaczyć jako "ze wsi Dąbrówka Celara, która do mojego parafialnego kościoła w Czeladzi należy" (chrztu udzielił ksiądz Stanisław de Heldt Nawdziewicz, proboszcz czeladzki, który brał udział w sporze o przynależność parafialną Dąbrówki) |
| 1717 | G(e)n(er)osa Domina Zuzanna Ludwika PAŁKOWSKA (?) de villa Dąbrowka |
| podobna adnotacja jak wyżej, ponadto rodzice dziecka z młyna Czekaj odnoszącego się do Siemianowic (de Molendino Czekay spectare (?) ad villa Siemianowice) | |
| 1718 | laboriosa Zofia WOŹNIACZKA de villa Dobrąwka Celara |
| 1723 | Zofia WOŹNIACZKA de Dambrowka Celara |
| 1726 | Błażej DUDZIK de villa Celara Dąbrowka |
| Błażej i nw. Wawrzyniec występują w księdze ślubów parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Bytomiu (wpisy od 8 VI 1676 do 6 XI 1731; s. 160v): "lab. (laborosius) Blasium, Laurentii Dudzik fil. (filius) z Celary Dąbrowski et Mariannam ex civitate, 1726", za: Henryk Borek, Urszula Szumska, Nazwiska mieszkańców Bytomia od końca XVI wieku do roku 1740, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa - Wrocław 1976, s. 110. | |
| 1728 | Maciej WOŹNIAK i Zofia WOŹNIACZKA ambo (oboje) de villa Dąbrowka Celary, występują jako rodzice chrzestni |
 | |
| 1731 | Błażej DUDA de villa Dąbrowka Celara |
| 1731 | Regina BŁASZCZYKOWA de villa Dąbrowka |
| 1732 | Zofia WOŹNICZKA de villa Dąmbrowka Cellara |
| 1736 | Walenty DUDZIK de villa Celara Dąbrowka |
| pan młody (przy małżonkach podano drugie imię - prawdopodobnie imiona ojców, przy Walentym podano imię Laurenty, czyli Wawrzyniec); panna młoda z Sadzawek, wśród świadków Tomasz DRĄZYK z Dąbrówki (de villa Dąbrowka) | |
| 1738 | Jakub PODŁUPCZYK (?) i Justyna CHAŁUPIĄNKA de villa Celara Dąmbrowka, rodzicami chrzestnymi Kazimierz DRĄŻYKIEWICZ i Marianna KAWCZYNA również z Dąbrówki (de eadem villa) |
 | |
| 1746 | Mateusz WOŹNIAK de villa Celara Dąbrowka |
| pan młody; wśród świadków Tomasz DRĄZYK i Błażej DUDA de villa Celara Dąbrowka | |
| 1746 | Tomasz DRĄZYK i Błażej DUDA de villa Celara Dąbrowka (świadkowie) |
| 1749 | Marianna DUDZINA de villa Celara Dąbrowka |
W księgach metrykalnych wzmianek o Dąbrówce jest niewiele w porównaniu z innymi miejscowościami parafii czeladzkiej. Z czego może to wynikać? W badanym okresie Dąbrówka była osadą mniejszą od swoich sąsiadów. Na wiek XVII przypada jej odbudowa (po latach opustoszenia), rozwój i uniezależnienie od pobliskich Milowic i Czeladzi. Ponadto w wieku XVIII zmieniła się przynależność parafialna Dąbrówki, którą objęła tedy parafia w Bogucicach (spory w tej sprawie prowadzone były już pod koniec wieku XVII). Właśnie w księgach bogucickich należy szukać informacji uzupełniających zebrane dane. Z prac dra Jacka Siebla
wiemy na przykład, że w latach 1738-1750 w Bogucicach udzielono 55 chrztów mieszkańcom Dąbrówki.
Sadzawki alias Głębocza
Sadzawki to obecnie część Siemianowic Śląskich, położona między Czekajem a centrum miasta. Nazwa nawiązuje do licznych stawów ongiś tam położonych (przedstawionych m.in. na mapach Wielanda z 1736 r.). Z ksiąg metrykalnych wynika, że starsze określenie tej osady (lub jej części) to Głębocza (Głębocze). Pierwsza wzmianka o Głęboczy pojawia się w księgach w 1653 roku (chrzest syna Kacpra i Doroty BARAN de Głembocza). Sadzawki pierwszy raz wymienione są w 1681 roku (Anna ŚWIERCIANKA (?) de Sadzawki). Na początku XVIII w. spotykamy się z używaniem obu nazw (Sadzawki alias/aut/sive Głębocza), a od końca lat 20. pozostają już tylko Sadzawki. Poniżej zamieściłem dwa przykładowe wpisy - zwróćmy uwagę na użyte nazwy miejscowości. Występująca we wpisach rodzina Korfancików to zapewne krewni Wojciecha Korfantego, który urodził się w Sadzawkach 20 kwietnia 1873 r.
 |
| 17 października 1706 - chrzest Stanisława, syna Jakuba i Zofii KORFANCIK ze wsi Głębocza. |
 |
| 18 kwietnia 1709 - chrzest Marii, córki Jakuba i Zofii KORFANCIK ze wsi Głębocze, zwanej także (als=alias) Sadzawki. |
Molendino Czakay
Między Dąbrówką a Sadzawkami, na wysokości Milowic istniał ongiś młyn i osada zwana Czakajem (Molendino Czakay). Po dzień dzisiejszy okolice ulicy Żwirowej określa się Starym Czekajem. "Starym", bo istniał jeszcze Nowy Czekaj. Określano tak osiedle, które powstało w drugiej połowie XIX wieku, a w latach osiemdziesiątych musiało ustąpić miejsca powstającej elektrociepłowni. Dla upamiętnienia dawnego osiedla, staraniem redakcji portalu Szopienice.ORG, ulicę prowadzącą do elektrociepłowni od strony ulicy Strzelców Bytomskich nazwano "Nowy Czekaj".
 |
| Dąbrówka, Sadzawki, Milowice i Czekaj na mapie z 1787 roku. W Czekaju znajdowała się karczma (patrz symbol na mapie), o której pisał Marian Kantor-Mirski. |
W czeladzkich księgach chrztów pierwsza wzmianka o Czekaju pochodzi z 1705 roku. Spośród mieszkańców osady wymienieni są: Walenty MRUK i Marianna, Sebastian WYCISŁO i Jadwiga, Kazimierz GWARKOWSKI i Teresa, Antoni STALMACH (STALMASZCZYK) i Katarzyna, Mateusz STALMACH (STALMASZCZYK) i Katarzyna (z domu DRĄŻYKÓWNA). Miejsce określane jest jako Molendino Czakay, Molendino Czekay, Czakay, Czakai, Czekay.
 |
| 30 kwietnia 1707 - chrzest Wojciecha, syna Sebastiana WYCISŁO zwanego MŁYNARZEM (alias Molitoris) i Jadwigi z młyna Czakaj (de Molendino Czakay). |
Varia
- 4 maja 1601 roku ks. Łukasz Sobkowicki, kustosz skalbmierski i proboszcz czeladzki, ochrzcił Jana, syna Fryderyka i Jadwigi PACZKÓW. Matką chrzestną została Katarzyna SALOMONOWA z Korzkwi, właścicielka Mysłowic. Fryderyk Paczek był wówczas właścicielem Milowic. Wkrótce nabył też Dąbrówkę (więcej w artykule Milowice i Dąbrówka Mała).
- 10 maja 1601 roku ochrzczony został Jan, syn Tomasza MŁYNARZA i Jadwigi, pochodzących z Jakubowskiego (Thoma Molitoris de Jakubowskie et Hedwigis). Rodzice chrzestni (patrini) pochodzili z Milowic. "Jakubowskie" to prawdopodobnie nazwa jednego z okolicznych młynów (por. młyn Kawkowski, o którym mowa niżej). Nazwa kojarzy się również z Jakubowicami, leżącymi ongiś w sąsiedztwie Dąbrówki, Milowic i Czeladzi. W 1588 r. wioska została doszczętnie zniszczona, a o jej tereny jeszcze przez wiele lat trwały spory.
- 12 marca 1666 roku ochrzczono Mariannę, córkę Melchiora i Mariny MŁYNARZ z wioski Kawkowskie (de villa Kawkowskie; nazwa podkreślona i powtórzona na górnym marginesie strony). Pomienione małżeństwo występuje ponownie 3 lipca 1670 r. (chrzest syna Jakuba), ale tym razem miejscem pochodzenia jest wieś Głębocze. "Kawkowskie" wraca 6 lutego 1714 roku za sprawą ślubu Pawła DUDZIKA i Marianny WYCISŁANKI. Panna młoda pochodzi bowiem z młyna Kawkowskie, zwanego także Czakajem (de molendino Kawkowskie alias Czakay). Być może młyn w Czekaju należał ongiś do niejakich Kawków i stąd wzięło się omawiane określenie.
- 24 stycznia 1693 roku ochrzczono Agnieszkę, córkę Generosi Nobilis (Szlachetnie Urodzonych) Stanisława i Katarzyny DRUSZKOWSKICH (?). Wśród chrzestnych również osoby szlacheckiego pochodzenia: Antoni PAŻRZNIOWSKI (?) z Roździenia, Ewa JAROCKA z Milejowic oraz SOBKOWIE z Kuźnicy Boguckiej. Nad wpisem umieszczono napis "Dąbrowka", który raczej nie należy do poprzedniego wpisu, a może wskazuje miejscowość pochodzenia rodziców ochrzczonego dziecka.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz