Kolej piaskowa

Dziś garść informacji o kolei piaskowej, czyli wąskotorowej kolejce wożącej piasek z piaskowni w Małej Dąbrówce do Kopalni "Giesche" (dziś Kopalnia "Wieczorek" w Janowie-Nikiszowcu). Przypomnę, że w latach trzydziestych na terenie piaskowni odkryto kości zwierząt z epoki lodowcowej (więcej w O mamutach z Dąbrówki i Muzeum Śląskim).

Na początku lat dwudziestych ubiegłego wieku, wraz ze wzrostem wydobycia węgla w Kopalni "Giesche", rosło zapotrzebowanie na surowiec do tzw. podsadzki płynnej. Podsadzka płynna (hydrauliczna, "zamułka") polega na wypełnianiu wyeksploatowanych pokładów węglowych półpłynną masą, której głównym składnikiem jest piasek. Bogate pokłady piasku odkryto na terenie dominium (dworu) w Dąbrówce Małej nad rzeką Brynicą, który Spółka Giesche zakupiła w 1916 roku. Do połączenia nowej piaskowni z kopalnią postanowiono wykorzystać kolej wąskotorową (szerokość torów 785 mm). Kolej taka łączyła już liczne zakłady Spółki i służyła do przewozu materiałów, produktów, a także osób (popularny "Balkan" kursujący na odcinku Giszowiec-Wilhelmina).

15 lipca 1924 r. zarząd Kopalni "Giesche" złożył wniosek o udzielenie zezwolenia na budowę nowej wąskotorowej linii kolejowej. Po uzyskaniu zezwolenia (15 maja 1925 r.) przystąpiono do realizacji inwestycji. 15 maja 1928 r. nastąpił odbiór ostateczny całej kolei, ale jeszcze bez trakcji elektrycznej (elektryfikację zakończono w 1930 roku). Również w roku 1928 rozpoczęto wydobycie piasku w Małej Dąbrówce.

Przebieg kolejki piaskowej przedstawiał się następująco:

Przebieg kolejki piaskowej na mapie WIG z 1935 roku (numeracja własna, objaśnienia podane w artykule)

1. Nowa trasa odgałęziała się od istniejącej sieci wąskotorowej w kilometrze 0,30 linii Szyb "Królewicz" - Szyb "Minna".
2. Od ww. rozjazdu przez 670 m tor biegł równolegle do szosy Katowice-Mysłowice i przechodząc pod wiaduktem krzyżował się z szosą do Roździenia.
3. Za wiaduktem tor położony był w łuku prawym o promieniu 50 m i dalej biegł równolegle do szosy w kierunku Roździenia (km 1,20-1,64; obecnie ulica Obrońców Westerplatte). Na tym odcinku zbudowano mijankę (zachodnią) oraz most nad rzeką Rawą. 
4. Zastosowanie dwóch łuków, lewego i prawego (o promieniach 50 m każdy) pozwoliło skrzyżować w poziomie nową linię z istniejącym torem wąskim prowadzącym ze stacji zdawczo-odbiorczej nr 1 do Huty "Walther-Croneck" oraz z torem o normalnej szerokości. To drugie skrzyżowanie (km 1,84) znajdowało się równocześnie pod wiaduktem szlaku kolei normalnotorowej Dąbrówka Mała - Szopienice Północne. 
5. Po wyjściu spod ww. wiaduktu linia kolei piaskowej wchodziła w łuk lewy (o promieniu 50 m), a następnie w odcinek prosty z kolejnym wiaduktem pod torem normalnym. 
6. W km 2,07 zaczynał się jeszcze jeden łuk (lewy o promieniu 100 m), a dalej prosta z kolejnym wiaduktem, tym razem pod ulicą Jerzego (km 2,243). Na odcinku prostym, w km 2,43-2,57 zbudowano drugą mijankę (wschodnią). 
7. Za mijanką i łukiem prawym (o promieniu 80 m) tor nowej linii przeprowadzono pod ulicą Bytomską (km 2,84; obecnie ulica Strzelców Bytomskich) łączącą Siemianowice Śląskie z Dąbrówką Małą. 
8. W km 3,24 nowa linia przecinała w poziomie ulicę Młyńską (obecnie Pod Młynem) i przez 66 metrów biegła z lewej strony drogi polnej prowadzącej w kierunku Milowic (obecnie ulica Milowicka). 
9. Następnie dużym łukiem lewym o promieniu 140 m tor skręcał w kierunku byłej owczarni, którą omijał z zachodniej strony łukiem prawym o promieniu 50 m (km 4,40-4,50). Po wyjściu z tego łuku, od km 4,60 tor ułożono na terenie piaskowni wzdłuż drogi polnej. Był to odcinek prosty, który według projektu miał zakończyć się kozłem oporowym w km 5,164. W praktyce tor wykonano do km 4,97.

Warto dodać, że od km 1,90 do km 3,00 tor kolei piaskowej położony był w wykopie, który w najgłębszym miejscu obniżał się do 6,62 m!

Antoni, Patronie Ty nasz

W miniony czwartek, 13 czerwca, obchodziliśmy liturgiczne wspomnienie św. Antoniego z Padwy - patrona parafii w Dąbrówce Małej. Główne uroczystości odpustowe odbyły się w niedzielę, 16 czerwca. Uroczystej sumie przewodniczył ks. kanonik Witold Grzomba, proboszcz parafii św. Marcina w Międzyrzeczu Górnym. Podniosłość uroczystości podkreśliła obecność pocztów sztandarowych oraz oprawa muzyczna w wykonaniu orkiestry KWK "Murcki-Staszic". Mszę zakończyła procesja eucharystyczna dookoła świątyni. Po południu, po nieszporach odpustowych wierni uczcili relikwie św. Antoniego.

W naszym kościele Antoni Padewski obecny jest szczególnie w dwóch miejscach - w ołtarzu i u bram świątyni. Umieszczony w ołtarzu głównym neorenesansowy obraz Madonna ze św. Antonim wykonał, około roku 1912, katowicki malarz Otto Kowalewski. Z obrazem wiąże się pewna historia, przytoczona w Gościu Niedzielnym przez księdza Józefa Gawora (à propos, ks. Gawor urodził się 12 lutego 1907 r. w Dąbrówce Małej): (1)

Sam św. Antoni na dużym i wymownym obrazie przeżywał nie lada przygodę, gdy go ongiś przywieziono z warsztatu artysty do nowego domu Bożego w Dąbrówce Małej. Gdy obraz rozpakowano, płótno było uszkodzone, wręcz przedarte między głową św. Antoniego i ramieniem Matki Bożej. Ks. Pucher na widok takiego nieszczęścia rozpłakał się gorzko. Łzawe było to powitanie świętego gospodarza w nowym domu Bożym. Rany na obrazie nie dało się zagoić całkowicie. Ślady przedarcia widać dziś jeszcze w formie lekkiego sfałdowania płótna w tym miejscu. Z daleka nie widać tej blizny. Aby ją zauważyć, trzeba podejść bardzo blisko do ołtarza w chwili, gdy jest dobrze oświetlony.

Ustawiona pod chórem, tuż przy bramie kościelnej rzeźba przedstawia św. Antoniego, biedaka, któremu Święty podaje bochenek chleba, oraz anioła. W jej podstawie umieszczono skarbonę, z której datki przeznacza się na cele charytatywne (tzw. Chleb św. Antoniego). Rzeźba powstała w dwudziestoleciu międzywojennym, a jej poświęcenia dokonał ksiądz proboszcz Maksymilian Wojtas. Ten sam proboszcz wprowadził w parafii uroczysty obchód wtorków ku czci św. Antoniego (we wtorek, 17 czerwca 1231 r. odbył się pogrzeb Świętego). W pierwszy wtorek miesiąca odprawiana jest Msza św. ku czci św. Antoniego w intencji parafian i dobrodziejów kościoła. Także w ten dzień oraz 13 czerwca (dzień śmierci św. Antoniego) odprawiane jest nabożeństwo ku czci naszego Patrona. (2)

Zdjęcie lotnicze z 20 lutego 1945 r.

Dzięki uprzejmości p. Sebastiana Różyckiego z serwisu www.zdjecia.geoportal.edu.pl mogę poniżej udostępnić fragment niemieckiego zdjęcie lotniczego wykonanego nad Katowicami 20 lutego 1945 roku. Fragment obejmuje gminę Mała Dąbrówka.

Mała Dąbrówka na zdjęciu lotniczym wykonanym 20 lutego 1945 r. - rozmiar oryginalny i powiększony.
Źródło: Ze zbiorów p. Sebastiana Różyckiego - www.zdjecia.geoportal.edu.pl.

W prawym górnym rogu płynie, uregulowana w latach trzydziestych, rzeka Brynica. Na lewo od niej widzimy tereny piaskowni (więcej: O mamutach z Dąbrówki i Muzeum Śląskim). Od piaskowni biegnie na południe, ku Roździeniu jasna linia - to tor kolejki wąskotorowej wożącej piasek do kopalni "Giesche" (dziś "Wieczorek"). W centrum zdjęcia widzimy kościół św. Antoniego. Na lewo od świątyni "linię przerywaną" tworzy dwadzieścia domków "bliźniaków" przy obecnej ulicy Le Ronda. Dalej na zachód zabudowania kolonii Norma (dziś w tym miejscu stoi osiedle Norma). Na południe od kościoła widzimy budynki po kopalni "Jerzy" oraz hałdę. W prawym dolnym rogu zabudowa na Burowcu m.in. kolonia Pawła i plac targowy (dziś skwer im. Hilarego Krzysztofiaka, ten rejon można zobaczyć także na zdjęciu lotniczym z roku 1919).

To tak w wielkim skrócie, bo zdjęcie choć niewielkich rozmiarów to w treść przebogate :)

Strzelców Bytomskich 15 i 17

Zakończył się remont elewacji frontowej kamienicy nr 15 i nr 17 przy ulicy Strzelców Bytomskich. Kamienice wybudowano prawdopodobnie około roku 1911, bowiem taki rok widnieje nad wejściem do budynku nr 17 (1).

Kamienice nr 15 i nr 17 po remoncie elewacji (czerwiec 2013)

Kamienice nr 15 i nr 17 przed remontem elewacji (kwiecień 2013)

---

Źródła i przypisy:
(1) Według dokumentu Wartości dziedzictwa kulturowego (załącznika do Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice) budynki pochodzą z lat 20. ubiegłego wieku.

Milowice i Dąbrówka Mała

Milowice i Dąbrówka Mała - dwie miejscowości tak blisko siebie położone, ale z powodu płynącej między nimi Brynicy, na przestrzeni wieków, często odległe politycznie. Wszak rzeka stanowiła ongiś granicę między Śląskiem i Polską, później między Prusami i Rosją. A i dziś Brynica rozgranicza Górny Śląsk i Zagłębie Dąbrowskie, Katowice i Sosnowiec.
Obie osady mają w swojej historii wiele wspólnych rozdziałów i o tym też traktuje niniejszy wpis. Poniżej poruszyłem wybrane zagadnienia z historii Milowic i związków z Dąbrówką Małą. Od pradziejów aż do końca XVII wieku :)

• Jak wyglądały początki obu osad? Może tak, jak to dla Milowic (Milejowic) pięknie kreślił Marian Kantor-Mirski? (1)
  
  W odległej starożytności, kiedy to Brynica toczyła swe wody na znacznie szerszej przestrzeni, gdy w nadbrzeżnych jej topielach przesiadywało chmarami ptactwo wodne, gdy żeremja bobrowego mrowia bulgotały w jej toniach od świtu do nocy, kiedy w odwiecznych puszczach leśnych, pośród których szumiąc, torowała sobie drogę, praojcowie zbierali owoce pasiek i chadzali z łukiem i oszczepem na żubry i niedźwiedzie - rozsiadła się na lewym, dość wysokim brzegu osada, zwrócona czołem w stronę zachodzącego słonka, zwiąca się Milejowice.

Kościół św. Antoniego widziany od strony Milowic (ulica Przygraniczna, 2010)

• 1138 – Początek rozbicia dzielnicowego w Polsce. Zgodnie ze statutem Bolesława Krzywoustego Śląsk, jako dzielnicę dziedziczną, otrzymał najstarszy syn Władysław, zwany później Wygnańcem. Objął on również ziemię krakowską, jako dzielnicę senioralną. (2) Tereny Bytomia, także Dąbrówki Małej i Milowic, leżały wówczas w granicach Małopolski.

Nowy przystanek autobusowy

28 maja 2013 roku uruchomiono w Dąbrówce Małej nowy przystanek autobusowy dla linii nr 177. Przystanek Dąbrówka Mała Wiertnicza n/ż, obsługujący kierunek Halemba Pętla, zlokalizowano na ul. Wiertniczej, za rondem znajdującym się po zjechaniu z ul. Techników. Będzie funkcjonował jako przystanek na żądanie. 26 listopada 2014 roku uruchomiono dla ww. przystanku stanowisko dla kierunku do Dąbrówki Małej. Przystanek zlokalizowano na ul. Wiertniczej w pobliżu ronda im. ks. Jerzego Pawlika.

Przystanek autobusowy Dąbrówka Mała Wiertnicza n/ż (kierunek Halemba Pętla, 2013).

---

1 kwietnia 2014 roku uruchomiony został przystanek autobusowy w rejonie cmentarza przy ul. Le Ronda w Dąbrówce Małej. Przystanek Dąbrówka Mała Cmentarz n/ż obowiązuje dla linii nr: 11, 61, 108, 109, 657, 911, 906N i 911N, ale tylko w kierunku jazdy z centrum Katowic.

Przystanek autobusowy Dąbrówka Mała Cmentarz n/ż (2014).
Po lewej stronie, na ścianie bocznej budynku przy ul. Le Ronda 24, mural wykonany w marcu 2014 r. przez Filippo Minelli, w ramach Katowice Street Art Festival 2014.

Źródło: serwis internetowy KZK GOP