sobota, 27 kwietnia 2013

Dąbrówki dwie - Mała i Wielka

Nazwa "Dąbrówka" wskazuje na lasy dębowe (dąbrowy), porastające ongiś tutejsze tereny. Sporo jest miejscowości z "dębem" w nazwie. Starczy wspomnieć Dąb i Dąbrowę na terenie Katowic, a z dalszych Dąbrowę Górniczą i jaworznicką Dąbrowę Narodową. Jak stwierdzono, nazwy tego typu niekoniecznie wskazywały na lasy dębowe, lecz raczej mieszane, bowiem przy ich tworzeniu uwzględniano gatunki drzew najbardziej wybijających się wielkością i pokrojem (1). Ale dlaczego naszą Dąbrówkę zowie się "Małą", a Dąbrówkę położoną między Siemianowicami i Piekarami Śląskimi "Wielką"? :)  Przydomki mogą mieć wyjaśnienie inne li tylko odróżnienie dwóch wsi leżących w bliskim sąsiedztwie w dawnej ziemi bytomskiej.

Ks. Henryk Kuczob w monografii Dąbrówki Wielkiej podaje, że przydomki miały związek z ustrojem wsi. Otóż Dąbrówka Wielka została osadzona na prawie niemieckim (ok. 1270 r. i ponownie, po opustoszeniu wsi, ok. 1550 r.), podczas gdy Dąbrówka Mała pozostawała na dawnym prawie polskim. Ustrój prawny obu wsi znalazł odzwierciedlenie w ich nazewnictwie: Dąbrówka Wielka określana jest w dokumentach jako "niemiecka" (Dambrowka Theutonicalis), Dąbrówka Mała nazywana jest "polską" (Dambrowka Polonicalis). (2)

Fragment mapy Principatus Silesiae Oppoliensis Wielanda z 1736 roku. Zaznaczona Dąbrówka Mała (1), Dąbrówka Wielka (2) i Bytom (3).
Dambrowka Theutonicali i Dambrowka Polonicali występują w spisie miejscowości płacących dziesięcinę kościołowi św. Małgorzaty w Bytomiu (w 1340 r. Piotr z Paniów przekazał Dąbrówkę Małą prepozytowi kościoła św. Małgorzaty). Spis zawarty jest w Aktach wizytacji dekanatów bytomskiego i pszczyńskiego w 1598 r. (3):
Item habet decimas manipulares: primam et secundam ex utraque Swiętosławice, tertiam ex Rokitnica, quartam ex Piekary Teutonicali, quintam ex Dambrowka Teutonicali, sextam ex Zychcice, septimam ex Biernatowice, octavam ex Milowice, nonam ex Dambrowka Polonicali, decimam ex Mikulczyce, undecimam et duodecimam ex utraque Bytkow, 13 ex Orzegow, 14 ex Bobrowniki.
W monografii czytamy też, że na początku XVI w. Dąbrówka Mała opustoszała. W 1532 r. były w niej tylko 2 gospodarstwa zagrodnicze (według Urbarza państwa bytomskiego z 1532 r.). Jej odbudowa przypada na rok 1604, kiedy wznowiono w niej sołectwo. Wkrótce dla odróżnienia nadano Dąbrówkom dwie różne nazwy: Mała i Wielka. (4)

Na marginesie dodam, że cytowane wyżej Akta wizytacji opracował i wydał ks. dr Maksymilian Wojtas, proboszcz parafii św. Antoniego w Dąbrówce Małej w latach 1931-1962 r. W tychże aktach po raz pierwszy pojawia się, wśród wsi należących do parafii w Bogucicach, nazwa Katowice: "Ad parochiam pertinent villae: Bogucice, Załęze et nova villa Katowice". (5)



Źródła:
(1) Józef Szaflarski, Środowisko geograficzne Katowic w Katowice, ich dzieje i kultura na tle regionu, praca zbiorowa, Śląski Instytut Naukowy, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1976, s. 37.
(2) Ks. Henryk Kuczob, Dąbrówka Wielka dawniej i dziś, Chorzów 2001, s.17.
(3) Akta wizytacji dekanatów bytomskiego i pszczyńskiego dokonanej w roku 1598 z polecenia Jerzego Kardynała Radziwiłła, biskupa krakowskiego, oprac. Ks. Dr Maksymilian Wojtas, Towarzystwo Przyjaciół Nauk na Śląsku, Katowice 1938, s.72.
(4) Ks. Henryk Kuczob, op.cit., s. 25.
(5) Akta wizytacji..., op.cit., s. 88.

czwartek, 25 kwietnia 2013

Forsycja

Ptactwo rozśpiewane, roślinność się zieleni, wiosna w pełni! W tych okolicznościach wzrok przyciągają, obficie obsypane żółtym kwieciem, krzewy forsycji (Forsythia sp.). Ponieważ kwiaty rozwijają się przed liśćmi, kwitnący krzew bardzo łatwo zauważyć. Walory dekoracyjne sprawiają, że forsycja jest chętnie sadzonym krzewem ozdobnym i nie trudno spotkać ją na spacerze, w drodze do szkoły czy pracy.

Kwitnące forsycje przy ulicy Milowickiej. W tle salon firmowy Komandor, dawniej willa Rzepki (2013).

W Dąbrówce Małej krzewy forsycji możemy zobaczyć m.in. przy ul. Milowickiej (w pobliżu TTW HOME i willi Rzepki, obecnie salonu firmy Komandor), przy ul. Techników czy na terenie Osiedla im. ks. Michalskiego.

Żółte, lejkowate, z czterema zrośniętymi u podstawy płatkami kwiaty forsycji rozwijają się przed listowiem (2013).

Forsycja należy do rodziny oliwkowatych. Przedstawicielami tej rodziny są również między innymi jesion wyniosły, ligustr pospolity czy też, rzecz jasna, oliwki. W Polsce uprawia się (forsycja nie jest rośliną rodzimą) przede wszystkim dwa gatunki: forsycję zwisłą (Forsythia suspensa) i forsycję pośrednią (Forsythia intermedia).

Kwitnące forsycje przy ul. Milowickiej. W tle TTW HOME (2013).

Warto zajrzeć:

sobota, 20 kwietnia 2013

Powitanie nowego proboszcza

Po przejściu na emeryturę księdza Jana Koziełka, probostwo w Dąbrówce Małej objął, nominacją z dnia 21 lipca 1931 roku, ksiądz doktor Maksymilian Wojtas. Uroczyste wprowadzenie nowego proboszcza miało miejsce w niedzielę 2 sierpnia. Fotoreportaże z tego wydarzenia opublikowały Gość Niedzielny (1) oraz Polonia (2).

Ks. prob. dr Wojtas z naczelnikiem gminy p. Kosmą i ks. kan. Kubisem. (2)
W tle po lewej stronie budynki przy ulicy Hallera 56 i 58 (na zdjęciu Leszka Jęczmyka).

Naczelnik gminy p. Kosma oraz członek rady parafj. witają nowego ks. proboszcza. (1)

Brama powitalna wystawiona przed kościołem (2) (także na zdjęciu wystawionym na aukcji Allegro).
Łacińskie zdanie nad bramą: "Błogosławiony, który idzie w imię Pańskie" Łk 19,38; Ps 118[117],26

piątek, 19 kwietnia 2013

Anno Domini 1340

Najstarszym znanym mi dokumentem wzmiankującym o Dąbrówce Małej jest potwierdzenie darowizny z 1340 roku (1):
Bytom, 13 października 1340 r.
Władysław bytomski potwierdza darowiznę wsi Milowice i Dąbrowa, dokonaną przez Piotra z Paniów na rzecz Hermana, prepozyta Św. Małgorzaty w Bytomiu. Wśród świadków występują: Gołambko, podsądek nadworny, Żegota ze Złotym Nosem, Rajmund lekarz książęcy, Mikołaj wójt bytomski, Michał syn Heynona i Franczko obywatele bytomscy.
  • Występującą w dokumencie Dąbrowę historycy łączą z dzisiejszą Dąbrówką Małą (2).
  • Kościół św. Małgorzaty w Bytomiu wzniósł w ostatnich latach swojego panowania książę Bolesław Kędzierzawy (1146-1173) i podarował go benedyktynom z opactwa św. Wincentego we Wrocławiu-Ołbinie. Około roku 1193 książę Mieszko Plątonogi przekazał kościół norbertanom, którzy objęli po benedyktynach ołbińskie opactwo (3).

Opactwo św. Wincentego na Ołbinie, wyburzone w 1529 roku - Mapa Weihnera z 1562 roku.

  • W 1529 r. norbertanie z Ołbinia otrzymali pofranciszkański klasztor i kościół św. Jakuba we Wrocławiu. W 1530 r. nowy siedziba zakonu otrzymała wezwanie św. Wincentego.

Kościół św. Wincentego i klasztor norbertanów we Wrocławiu.
Rycina Friedricha Bernharda Wernhera z ok. 1750 r. - Topographia oder Prodromus Delineati Silesiae Ducatus, s. 243
Kościół św. Wincentego (od 1997 r. katedra greckokatolicka) i dawny klasztor norbertanów (obecnie Wydział Filologiczny Uniwersytetu Wrocławskiego). Źródło: http://fotopolska.eu/135455,foto.html

  • Podsumowując, Dąbrówka i Milowice, po przekazaniu kościołowi św. Małgorzaty w Bytomiu, znalazły się w dziedzinie zakonu norbertanów z opactwa św. Wincentego we Wrocławiu. Milowice należały do tego opactwa już wcześniej, ok. 1280 r. (więcej: Milowice i Dąbrówka Mała).
  • Piotr z Paniów (Petrus de Panow), syn Gosława, otrzymał Milowice około 1307 roku. Okoliczności wejścia w posiadanie Dąbrówki nie są znane. W 1330 r. Piotr z Paniów sprzedał sołectwo w Milowicach niejakiemu Idziemu (4).

Kościół św. Małgorzaty w Bytomiu (2013)
Kościół św. Małgorzaty w Bytomiu - tablice informacyjne (2013)


Źródła:
(1) J. Drabina, J. Horwat, Z. Jedynak, Bytom średniowieczny: przekazy źródłowe (1123-1492), 1985, s. 107.
(2) F. Gramer, Chronik der Stadt Beuthen in Ober-Schlesien, Beuthen 1863, s. 35 (polski przekład: Franz Gramer, Kronika miasta Bytomia na Górnym Śląsku, oprac. Jan Drabina, przekł. Antoni Niemczura, Bytom 2014, s. 59).
(3) Dziewięć wieków Bytomia: szkice z dziejów miasta i ziemi bytomskiej, pod red. Franciszka Ryszki, "Śląsk", 1956, s. 17-18.
(4) J. Drabina, J. Horwat, Z. Jedynak, op. cit., s. 98.

Warto zajrzeć:
http://fotopolska.eu/Wroclaw/b9126,Katedra_greckokatolicka_sw_Wincentego.html
http://fotopolska.eu/Bytom/b32809,Kosciol_sw_Malgorzaty.html

sobota, 6 kwietnia 2013

O mamutach z Dąbrówki i Muzeum Śląskim

Lech Szaraniec w Osadach i osiedlach Katowic podaje (1):
W latach trzydziestych w piaskowni, na terenie Dąbrówki Małej, znaleziono szczątki zwierząt dyluwialnych. Do 1939 roku znajdowały się one w zbiorach działu przyrodniczego Muzeum Śląskiego.
Szczegóły znalezisk z Dąbrówki zawiera praca Z badań nad dyluwjum Śląska, wydana w 1933 roku. Publikacja składa się z dwóch części. Pierwsza autorstwa Anieli Kozłowskiej pt. Ukształtowanie utworów dyluwjalnych i flora driasowa z okolic Milowic i Makoszów traktuje o geologii oraz prehistorycznej florze znalezionej na stanowiskach w Milowicach i Makoszowach. Czytamy tam m.in. (2):
Badania prowadzone były w piaskowni, należącej do Spółki Giesche, położonej na północ od Małej Dąbrówki między Siemianowicami a Milowicami nad rzeką Brynicą. Dzięki od lat prowadzonym pracom ekspluoratorskim na tym terenie profile warstw dyluwjalnych odkryte są na stosunkowo dużej przestrzeni, około 1 km.
Mapka sytuacyjna piaskowni "pod Milowicami" za Małą Dąbrówką.
Mapa pochodzi z pracy Z badań nad dyluwjum Śląska. Plik w wyższej rozdzielczości.